۳-۱) بیان مسئله
با توجه به بیانیه شماره ۴ هیئت تدوین کننده استانداردهای حسابداری که هدف اصلی از تهیه و ارائه صورت‌های مالی را کمک به استفاده کنندگان در راستای تصمیم گیری هایشان می‌داند، اطلاعات حسابداری باید دارای ویژگی های کیفی خاصی باشد. از جمله مهمترین این ویژگی ها می توان به قابلیت اعتماد و مربوط بودن این اطلاعات اشاره کرد. یکی از مهمترین و بحث انگیز ترین اقلام حسابداری می توان سرقفلی و دارایی های نامشهود را نام برد. صرفنظر از تعریف سرقفلی و دارائیهای نامشهود آنچه در این تحقیق اهمیت دارد و پایه و اساس شکل گیری آن نیز بوده است، بررسی وجود قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش‌های گزارش شده این دو در صورت‌های مالی می‌باشد.
اگر اقلام حسابداری دارای دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اطمینان باشند، باید در تصمیم گیری استفاده کنندگان از این اطلاعات مفید واقع شوند و بر ارزش بازار شرکت اثر بگذارند. برای بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن سرقفلی و دارایی های نامشهود گزارش شده در صورت‌های مالی ناگزیر باید تحت یک رابطه همبستگی این دو را با ارزش بازار شرکت سنجید.
۴-۱) چارچوب نظری تحقیق
دارایی نامشهود به یک دارایی غیرپولی و فاقد ماهیت‌عینی اطلاق می‌شود که:
الف. به منظور استفاده درتولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می‌شود،
ب. با قصد استفاده طی بیش از یک دوره مالی توسط واحد تجاری تحصیل شده باشد، و
ج. قابل تشخیص باشد (استاندارد حسابداری، شماره ۱۷).
در تعریف جامع، سرقفلی را چنین بیان کرده‌اند: سرقفلی ممکن است شاخصی از تجارت باشد که شرکت ها را قادر می‌سازد تا سود مازادی نسبت به بازده سرمایه گذاری به طور نرمال کسب نمایند. مازاد سود یعنی سود اضافی که بیشتر از سود معمولی باشد. مفهوم سرقفلی یعنی آنچه که سبب می شود مشتریان بیشتری برای شرکت جلب گردد.
سرقفلی اساساً به موارد زیر بستگی دارد:
الف) حسن شهرت مالکین شرکت، ب) معروفیت محصولات، ج) اثربخشی آگهی و تبلیغات، د) موقعیت و جا و مکان مناسب، ه) انحصاری بودن محصولات، و) در دسترس نبودن محصولات مشابه.
سرقفلی فقط می‌تواند در امور تجاری به وجود آید. سرقفلی معروفیت و شهرتی است که یک فعالیت تجاری به کمک آن می‌تواند مشتریان زیادی را مجذوب خود نماید تا فروش را بیشتر و در نتیجه سود بیشتری را کسب نماید. بدین جهت سرقفلی نقش یک دارایی را ایفا می‌کند. سرقفلی همانند یک دارایی شرکت، اثربخش عمل می کند. سرقفلی به تدریج به دست می‌آید و غیر قابل رویت و نامحسوس می‌باشد. علی‌رغم این تفاوت ها، سرقفلی یک دارایی با ارزش برای موفقیت شرکت است. بعضی اوقات ممکن است یک شرکت برای سرقفلی، بیشتر از یک دارایی محسوس و قابل رویت تلاش نماید. از این رو، مصلحت نمی باشد که سرقفلی یک دارایی موهوم تلقی گردد (کرباسی یزدی،۱۳۸۷، ۳۸).
ارزش دفتری یکی از مفاهیم حسابداری است و با بهره گرفتن از معیار ارزش هر یک از اقلام دارایی بر اساس داده های تاریخی تعیین می‌گردد. ارزش دفتری دارایی ها همان ارقام و مقادیری است که در ترازنامه ی شرکت نوشته می شود و ارزش دفتری هر سهم عبارت است از نسبت حقوق صاحبان سهام عادی به تعداد سهام شرکت (مریدی پور و موسوی، ۱۳۸۵، ۲۱).
۵-۱) فرضیه های تحقیق
با توجه به اهداف تحقیق و با در نظر گرفتن موضوع تحقیق « بررسی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران » طی سال‌های ۱۳۸۴ تا پایان ۱۳۸۸ فرضیه های پژوهشی زیر تدوین و ارائه می‌گردد تا پس از جمع آوری اطلاعات، آن ها را برای تأیید یا رد مورد آزمون قرار دهیم:
فرضیه اصلی:
اقلام گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود توسط سیستم حسابداری، مربوط و قابل اطمینان است.
فرضیه های فرعی برای تأیید فرضیه اصلی:
-
- بین اقلام گزارش شده سرقفلی و ارزش بازار شرکت رابطه مستقیمی وجود دارد.
- بین اقلام گزارش شده دارایی های نامشهود و ارزش بازار شرکت رابطه مستقیمی وجود دارد.
۶-۱) اهداف تحقیق
هدف کلی این پژوهش بررسی این موضوع است که آیا دو مورد از مهمترین ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری یعنی مربوط بودن و قابلیت اعتماد ،در مورد اقلام دارایی‌های نامشهود و سرقفلی مصداق دارند یا خیر. در حقیقت می توان هدف این تحقیق را کمک به استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری در مورد وجود و یا عدم وجود کیفیت اطلاعات به طور موردی در خصوص ارزش های گزارش شده دارایی‌های نامشهود و سرقفلی بیان کرد(مریدی پور و موسوی، ۱۳۸۵، ۲۱).
۷-۱) حدود مطالعاتی
تحقیق حاضر در زمره تحقیقات تجربی در حوزه امورمالی و حسابداری می‌باشد. موضوعات مالی مانند سایر موضوعات علمی که از روش های آماری در پژوهش‌ها و تحقیقات خود استفاده می نمایند، نیازمند داده ها و اطلاعاتی می‌باشند که در طول یک دوره زمانی ایجاد می‌شوند و بدیهی است که هر اندازه تعداد داده های مورد نیاز، مربوط به دوره زمانی طولانی تر باشند، نتایج به دست آمده از روش های آماری با دقت و صحت بیشتری توأم خواهد بود. دوره زمانی پژوهش حاضر را سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ در نظر گرفته ایم. قلمرو تحقیق از لحاظ زمانی، مکانی و موضوعی به شرح زیر می‌باشد؛
۱-۷-۱) قلمرو زمانی
قلمرو این تحقیق از نظر زمانی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ می‌باشد.
۲-۷-۱) قلمرو مکانی
قلمرو تحقیق از نظر مکانی، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.
۳-۷-۱) قلمرو موضوعی
از لحاظ موضوعی قابلیت اعتماد و مربوط بودن ارزش های گزارش شده سرقفلی و دارایی های نامشهود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
۸-۱) واژگان کلیدی
دارایی نامشهود : به یک دارایی غیرپولی و فاقد ماهیت‌عینی اطلاق می‌شود که :
الف . به منظور استفاده در تولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می‌شود،
ب. با قصد استفاده طی بیش از یک دوره مالی توسط واحد تجاری تحصیل شده باشد، و
ج. قابل تشخیص باشد.
دارایی : عبارت است از حقوق نسبت به منافع‌اقتصادی آتی یا سایر راه های دستیابی مشروع به آن منافع که در نتیجه معاملات یا سایر رویدادهای گذشته به کنترل واحد تجاری درآمده است. (استانداردهای حسابداری ایران، شماره ۱۷).
