-
- دسته بندی کارت ویسکانسین.
-
- آزمون حافظه فعال .
- آزمون تداعی کلمه – رنگ استروپ(میرنسب،۱۳۸۶).
همان گونه که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ( انجمن روان پزشکی امریکا ، ۱۹۹۴) مشاهده می شود ، بی توجهی ، فزون جنبشی و تکانشگری ، سه ویژگی اساسی در تشخیص اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی هستند. به طور کلی، بیشتر متخصصان بالینی به هنگام تشخیص این اختلال با پرسش های بسیار مهمی روبرو می‌شوند. برای مثال ، ” نقطه ی برش در مقیاس های تشخیص این اختلال کجا است ؟ ” یعنی از کجا به بعد می توان گفت که بی توجهی یا فزون جنبشی این کودک، اختلال است ؟ یکی از روش هایی که می‌تواند برای اجتناب از ابهام به ما کمک کند، استفاده از روش های متفاوت ارزیابی و در نظر گرفتن میزان همبستگی آن ها با یکدیگر است (اولمن[۴۴] و همکاران ،۱۹۸۱). تشخیص اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی و برچسب زدن، می‌تواند در زندگی کودک و خانواده ی او اثر بسیاری بر جا بگذارد ، و به همین دلیل نباید تنها به یک روش ، به خصوص روان سنجی اکتفا کرد ، بلکه باید روش های متعددی را برای اطمینان بیشتر به کار گرفت . ( علیزاده ،۱۳۸۳)
سنجش مبتنی بر کلینیک
شاید گسترده ترین ابزار مورد استفاده برای اندازه گیری میزان تکانش و توجه ADHD ، آزمون عملکرد ممتد ( CPT) باشد . نسخه های متعددی از CPT موجود دارد، از جمله آزمون کانرز (کانرز، ۱۹۹۴) ، آزمون های متغیر های توجه ( گرینبرگ و والدمن[۴۵]، ۱۹۹۳) و نظام تشخیصی گوردون ( گوردون[۴۶]،۱۹۸۳) . یکی از دلایل احتمالی استفاده ی گسترده از این آزمون ها، موفقیت آن ها در متمایز کردن کودکان دارای ADHD از کودکان بهنجار گروه کنترل است ، با وجود این موفقیت ها در سطح گروه ، اشکال بسیاری از این اندازه ها نمره های خطای منفی زیاد و غیر قابل قبول آن ها است ، وقتی این آزمون ها برای کودکان و نوجوانان به طور انفرادی به کار می‌روند (دپول و همکاران ،۱۹۹۲). اگر چه علت دقیق این ناهمخوانی مشخص نیست ، اما یک تبیین احتمال برای آن از این واقعیت ریشه می‌گیرد که این روش ها اغلب در موقعیت های بالینی و در شرایط به نسبت تازه ، یکی یکی و با بازخورد بالا اجرا می‌شوند و در سطح وسیعی احتمال فراخوانی نشانه شناسی ADHD را کاهش می‌دهند. (خدایاری فرد ، سهرابی ، ۱۳۹۰).
تشخیص افتراقی
در تشخیص اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی ، همواره باید در امر ” تشخیص افتراقی ” ، با احتیاط بسیار عمل کرد. در جدول۳، مهم ترین اختلال هایی که ممکن است در تشخیص این اختلال ، ابهام ایجاد کنند، خلاصه شده است.افزون بر این موارد ، شمار دیگری از اختلال های عصب شناختی ، رشدی و پزشکی وجود دارند که می‌توانند به نشانه های رفتاری مشابه با اختلال نارسایی توجه/ فزون جنبشی منجر شوند.
جدول شماره ۳-۲:تشخیص افتراقی اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی
اختلال سلوک
اگزما
اختلال هورمونی در تیرویید، مسمومیت با سرب
اختلال یادگیری
اختلال خلقی : سیدایی
آسیب های عصب شناختی یا پزشکی
عقب ماندگی ذهنی
اختلال نافرمانی ستیزشی
اسکیزوفرنی/ روان پریشی
اضطراب جدایی یا اختلال بیش اضطرابی
اختلال رشدی ویژه
ناتوانی در زبان/ گفتار
فشار روانی
استفاده از مواد
منبع:(زامتکین[۴۷]،۱۹۹۶،ترجمه علیزاده،۱۳۸۳)
مراحل ارزیابی اختلال بیش فعالی
این مراحل بر اساس الگوی تصمیم گیری آموزشی پیشنهادی توسط سالویاو ایسلدیک[۴۸] (۱۹۹۸) است. اولاً ، درجه بندی توسط معلم به دست می‌آید و برای غربال گری شدت و فراوانی نشانه های احتمالی ADHDمصاحبه کوتاه با معلم اجرا می شود. دوم، اگر یافته های این غربال گری معنی دار باشد، سپس شیوه های ارزیابی چندگانه در منابع و محیط های مختلف برای مستند کردن کارکرد کودک در حوزه های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد. سوم اینکه، شواهد ارزیابی به منظور طبقه بندی و تصمیم گیری تشخیصی تفسیر می شود. چهارم، برنامه درمانی بر اساس داده های ارزیابی به دست آمده طراحی می شود. پنجم، رفتار کودک در مدرسه و عملکرد تحصیلی به طور مداوم برای تعیین موفقیت و نیاز به تغییرات در برنامه درمانی ارزیابی می شود. (محمد خانی ،اسمائی مجد، ۱۳۸۸).
جدول۴-۲: مراحل ارزیابی و تشخیص ADHD
شکایت معلم از بی توجهی، تکانشگری و/ یا بیش فعالی
مرحله ۱: غربالگری/ درجه بندی معلم از نشانه های ADHD
مرحله ۲ا:رزشیابی چند روشی ADHD/ مصاحبه با والدین و معلم،مرور یادداشت های ثبت شده در مدرسه/ مقیاس های درجه بندی رفتار/ مشاهدات رفتاری در مدرسه/ داده های مربوط به عملکرد تحصیلی
مرحله ۳: تفسیر نتایج/ تعداد نشانه های ADHD/ انحراف از هنجارهای سنی و جنسی
سن شروع و ازمان/ فرآگیر بودن در موقعیت ها/ میزان اختلال یا آسیب کارکردی/ رد کردن سایر اختلالات
مرحله ۴
برنامه ریزی درمان بر اساس:/ شدت نشانگان ADHD/ تحلیل کارکردی رفتار
وجود اختلالات همراه/ پاسخ به درمان قبلی/ منابع جامعه- مدار
مرحله ۵
برنامه ریزی درمان/ جمع آوری دوره ای داده های ارزیابی/ مرور برنامه درمانی
منبع:(سالویاواسیلدیک،۱۹۹۸،ترجمه محمدخانی،اسمائی مجد،۱۳۸۸)
اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی و ملاحظه های مربوط به جنسیت
میزان شیوع این اختلال در دختران و پسران یکسان نیست و پسران به مراتب، بیشتر دارای این اختلال هستند. میزان شیوع آن در پسران و دختران، به عوامل گوناگونی بستگی دارد. برای مثال در جمعیت بالینی و غیربالینی، این نسبت ۴ به ۱، و گاهی ۹ به ۱ است(انجمن روان پزشکی امریکا،۱۹۹۴ ).
این تفاوت ممکن است از چند عامل ناشی شود. نخست آنکه اگر چه نشانه های این اختلال در دختران زودتر آشکار می شود، ولی پسران به میزان بیشتری برای ارزیابی به مراکز تشخیص و درمان ارجاع می‌شوند. دیگر آنکه ویژگی‌های این اختلال در پسران و دختران متفاوت است. برای مثال، پسران بیشتر رفتارهای آزارشی، و دختران بیشتر مشکل های شناختی و تحصیلی نشان می‌دهند (گوبو،کارلسون[۴۹]،۱۹۹۷). همچنین در دختران بیشتر از پسران،مشکل های زبانی و عقب مانندگی دیده می شود، ولی در خانواده های پسران، احتمال شیوع این مشکلات بیشتر است(جیمز و تایلور[۵۰]،۱۹۹۰).
به طور کلی ، پسران با اختلال نارسایی توجه /فزون جنبشی، مشکل های ویژه ی این اختلال را به میزان بیشتری می‌دهند (بار کلی،۱۹۹۶).
راهبردهای درمان
