۲-۳-۱-۱- نظریه‌ مونوآمینی افسردگی

در نظریه مونوآمینی افسردگی، سروتونین^[۵۲] و نوراپی­نفرین^[۵۳] دو نوروترانسمیتر (عصب ـ رسانه)، از نوع آمین زیستی هستند که بیشترین دخالت را در پاتوفیزیولوژی اختلالات خلقی دارند. در کنار نوراپی­نفرین و سروتونین نظریه دیگری نیز از میزان فعالیت دوپامین^[۵۴] و ارتباط آن با افسردگی حمایت می‌کند، چراکه داروهایی مانند رزرپین^[۵۵] و نیز بیماری پارکینسون که هر دو کاهنده­ی غلظت دوپامین هستند با ایجاد علائم افسردگی ارتباط دارند (کاپلان و سادوک؛ ۱۳۸۷). نظریه مونوآمینی افسردگی که از اقبال بیشتری در بین نظریات زیستی برخوردار است، معتقد است که افسردگی باکمبودِ فعالیت در سیناپس‌های سروتونرژیک و نورآدرنرژیک ارتباط دارد، این ارتباط ‌به این دلیل است که بازدارنده­های منوآمین­اکسیداز، ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای، بازدارنده‌های انتخابی بازجذبِ سروتونین و بازدارنده‌های انتخابی بازجذبِ نوراپی‌نفرین، همگی آگونیست سروتونین، نوراپی‌نفرین یا هر دو هستند (پینل؛ ۱۳۹۲).

۲-۳-۱-۲- مدل بیماری‌پذیری ارثی ـ استرس درباره افسردگی

بر مبنای این نظریه، افراد بیماری پذیری ارثی (افسردگی) را که فی‌نفسه اختلال ایجاد نمی­کند را به ارث می­برند، اگر افراد با این زمینه­ ارثی در آغاز زندگی در معرض استرس قرار بگیرند، دستگاه­های بدن آن­ها دچار حساسیت دائمی می­گردد و این افراد در طول زندگی در برابر استرس­های خفیف واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند (پینل؛ ۱۳۹۲). «مطالعات می‌دانی حاکی است که حتی دوره ­های گذرای محرومیت کودک از مادر می ­تواند سبب تغییر پاسخ­های بعدی وی نسبت به استرس شود، شواهدِ افزایش فعالیت‌ ^[۵۶]HPA در ۲۰ تا ۴۰ درصد بیماران افسرده­ی سرپایی و ۴۰ تا ۶۰ درصد بیماران افسرده یافت شده است» (کاپلان و سادوک؛ ۱۳۸۷).

۲-۳-۱-۳- آسیب مغزی و اختلالات خلقی

شواهدِ دالّ بر صدمه­ی مغزی، متمرکز بر سه ناحیه در مغز هستند، نواحی بادامه و قشر پیش­پیشانی که در ادراک و تجربه کردن هیجان نقش دارند و ناحیه دیگر که از چند منطقه­ انتهایی دستگاه دوپامینی مزوتلانسفال تشکیل شده است که در تجربه کردن احساس لذّت نقش دارد. افراد افسرده با فقدان احساس لذّت مواجه هستند، لذا می‌توانند نابهنجاری در ساختار مذکور داشته باشند (پینل ؛ ۱۳۹۲).

۲-۳-۲- عوامل ژنتیک

این عوامل که عمدتاًً بر مطالعه­ خانواده ­ها، بررسی فرزند خوانده‌ها و مطالعه‌ دو‌قلوها متمرکز بوده است، در پی‌ یافتن ریشه‌های ارثی اختلالات خلقی است. در بررسی­ های صورت گرفته­ی مرتبط با ریشه‌های ارثی اختلالات خلقی در خانواده ها، تحقیقات مؤید خطر ابتلای فرزند به اختلال خلقی به میزان ۱۰ تا ۲۵ درصد است، هنگامی که یکی از والدین مبتلا ‌به این اختلال باشد، خطر ابتلا زمانی بیشتر است که اعضای مبتلا بستگان درجه اوّل باشند. در مطالعات فرزندخوانده‌ها نیز میزان خودکشی موفق در بستگان تنی آزمودنی‌های دچار بیماری خلقی شش برابر و میزان ابتلا به اختلال یک قطبی سه برابر افزایش می­یابد. امّا مطالعه‌ دوقلوهای همسان به تأثیر ۵۰ تا ۷۰ درصدی عوامل ژنتیکی در سبب­شناسی اختلالات خلقی اشاره دارد، همچنین میزان همگامی اختلال خلقی در دوقلوهای یک تخمکی ۷۰ تا ۹۰ درصد و در دوقلوهای دو تخمکی ۱۶ تا ۳۵ درصد گزارش شده است (کاپلان و سادوک؛ ۱۳۸۷).

۲-۳-۳- نظریه ­های روان­شناختی

این نظریه ­ها به عوامل روان­کاوانه، عوامل روان­پویشی، عوامل شناختی، درماندگی آموخته شده و وقایع استرس­زای زندگی اشاره دارند. در روان­کاوی و ‌بر اساس نظریه فروید؛ با تصور و یا از دست دادن ابژه­ی^[۵۷] محبوبی که در ذهن درونی شده باشد، شکل مرضی از ‌داغ‌دیدگی (سوگ^[۵۸]) ایجاد می­گردد. این سوگ به شکل افسردگی شدید، همراه با احساس گناه، بی­ارزشی و افکار خودکشی در­می ­آید. با توجه به عوامل روان­پویشی؛ هنگامی که احساسات دوسوگرایانه نسبت به ابژه­ی درون فکنی شده، معطوف به «خود» می‌شوند، داغ‌دیدگی یا سوگ مرضی به افسردگی تبدیل می­ شود. در نظریه درماندگی آموخته شده؛ علّت افسردگی را ناتوانی شخص در کنترل وقایع می­دانند و وقایع استرس­زای زندگی؛ علّت افسردگی را وقایعی می­داند که به وجود آورنده­ی افسردگی هستند، مانند فوت یکی از والدین قبل از ۱۱ سالگی که بیش از همه با بروز افسردگی همراه است (کاپلان و سادوک، ۱۳۹۱؛). در میان نظریات فوق، رویکرد­های مبتنی بر درمان روان­ کاوانه و نیز رویکرد شناختی از جامعیت بیشتری در نظر و عمل برخوردارند؛ لذا این دو نظریه مورد بحث قرار خواهند گرفت.

۲-۳-۳-۱- دیدگاه روان­کاوی و روان­پویشی

این دیدگاه به افسردگی به عنوان واکنشی علیه فقدان می­نگرد (شکل ۲-۱). این فقدان در شکل­های طرد شدن یا از دست دادن، یادآور تمام ترس­های متأثر از فقدان­های دوران کودکی است. روان­کاوی در خصوص افسردگی ‌به این فرض اتکّا دارد که افراد افسرده خشم خود را سرکوب ‌می‌کنند، زیرا شدیداًً نگران طرد شدن توسط کسانی هستند که به حمایت آنان تکیه کرده ­اند. این نظریه ­ها در تبیین افسردگی بر فقدان، وابستگی زیاد به تأیید بیرونی و درونی­سازی خشم متمرکز ‌شده‌اند (اتکینسون و همکاران۱۳۸۵).