۲-۳-۸-۱٫ ویکی‌پدیا
ویکی‌پدیا یک دانشنامه اینترنتی چندزبانه با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته می‌شود و هر کسی که به اینترنت دسترسی داشته باشد می‌تواند مقالات آن را ویرایش کند. نام ویکی‌پدیا واژه های ترکیبی است که از واژه های ویکی(وبگاه مشارکتی) و انسیکلوپدیا (دانشنامه یا دایره المعارف) گرفته شده است. هدف ویکی‌پدیا آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامه آزاد به زبان‌های زنده دنیا است (ویکی‌پدیای فارسی،۱۳۹۲).
۲-۳-۸-۱-۱٫ تاریخچه ویکی‌پدیا
ویکی‌پدیا به عنوان نسخه تکمیلی نوپدیا[۴۱] آغاز به کار کرده‌است. نوپدیا پروژه دانشنامه رایگان و برخطی بود که مقاله‌هایش توسط کارشناسان و از طریق یک جریان رسمی نوشته می‌شدند. اعضای برجسته نوپدیا عبارت بودند از جیمی ولز[۴۲]، رئیس شرکت و تصمیم‌گیرنده نهایی و لری سنگر[۴۳] رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیا و بعدها ویکی‌پدیا.
ویکی‌پدیا برای اولین بار در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ (۲۶ دی ۱۳۷۹) و فقط به زبان انگلیسی به نام wikipedia.com به دنیای تازه اینترنت وصل شد. ویکی‌پدیا از ۱۰ ژانویه یکی از قابلیت‌های Nupedia.com به شمار می‌رفت. به این صورت که نویسندگان عمومی می‌توانستند مقاله های خود را در آن وارد کنند تا پس از مرور در نوپدیا قرار گیرد. ولی پس از آن‌که هیئت مشورتی کارشناسان نوپدیا مدل تولید آن را رد کرد، از وبگاه نوپدیا برداشته شد. بعد از آن ویکی‌پدیا به صورت پروژه‌ای جدا از نوپدیا شروع به کار کرد (ویکی‌پدیای فارسی،۱۳۹۲).
۲-۳-۸-۱-۲٫ویکی‌پدیا و بنیاد ویکی‌مدیا[۴۴]
بنیاد ویکی‌مدیا به عنوان یک سازمان غیر انتفاعی که طبق قوانین ایالت فلوریدا و کشور ایالات متحده آمریکا اداره می‌شود، توسط جیمی ویلز در تاریخ ژوئن ۲۰۰۳ با هدف حمایت از پروژه ویکی‌پدیا تأسيس شد. هدف بنیاد ویکی‌مدیا تقویت و به کار گماشتن افراد مختلف در سرتاسر جهان در جهت توسعه و گسترش محتوای آموزشی تحت یک مجوز آزاد[۴۵] یا در مالکیت عمومی، و عرضه مؤثر آن در سرتاسر جهان است. بنیاد ویکی‌مدیا، با همکاری شبکه‌ای از شعبه‌هایش، زیرساخت اساسی و چارچوب سازمانی لازم برای حمایت و توسعه پروژه های چندزبانی مبتنی بر ویکی و تلاش‌های دیگر که به این هدف کمک می‌کنند را فراهم می‌کند. اکنون این بنیاد علاوه بر حمایت از ویکی‌پدیا، پروژه های ویکی‌واژه[۴۶]، ویکی‌نسک[۴۷]، ویکی‌نبشته[۴۸]، ویکی‌گفتاورد[۴۹]، ویکی‌خبر[۵۰]، ویکی‌گونه[۵۱]، ویکی‌انبار[۵۲]، ویکی‌دانشگاه[۵۳] و پروژه مدیا ویکی[۵۴]را نیز مدیریت می‌کند. بنیاد ویکی‌مدیا همچنین علاوه بر ویکی‌پدیای به زبان انگلیسی، از ۲۸۵ ویکی‌پدیا به زبان‌های دیگر(لیست ویکی‌پدیاها،۲۰۱۳)[۵۵] که ویکی‌پدیای فارسی نیز از آن جمله است، حمایت می‌کند.
۲-۳-۹٫ جمع‌بندی بخش دوم
با توجه به آنچه که در این بخش درباره خصوصیات و قابلیت‌های کاربردی «ویکی‌ها» بویژه در جهت تولید و احیای دانشنامه برخط ویکی‌پدیا سخن گفته شد، در بخش سوم از مبانی نظری پژوهش، ویکی‌پدیای فارسی از جنبه‌های مهم حاکم بر فرایند مشارکت و همکاری علمی در آن توصیف می‌شود.
۲-۴٫ ویکی‌پدیای فارسی
ویکی پدیای فارسی به عنوان یکی از پروژه های بنیاد ویکی مدیا کار خود را در آذر۱۳۸۲ (دسامبر۲۰۰۳ ) با نام «ویکی‌پدیا: دایره‌المعارف»آغازکرد و روزبه پورنادر[۵۶] و مسعود علینقیان ازپیشگامان آن بودند. این دانشنامه فارسی فاصله هزار تا ده هزار مقاله را در ۱۴ ماه سپری کرد و در تاریخ ۹ آبان ۱۳۸۷ (برابر با ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸ ) از مرز ۵۰ هزار نوشتار گذشت (قفقازی‌الاصل، جمالی و اسدی،۱۳۹۰). اکنون این دانشنامه فارسی باداشتن۶۸۲،۳۰۸ مقاله به زبان فارسی در گروه ویکی‌پدیاهای بیش از ۲۰۰هزار نوشتار و نیز در جایگاه بیستم در میان دانشنامه‌های ویکی‌پدیا به زبان‌های گوناگون قراردارد. از نظر ژرفای[۵۷]دانشنامه،که از نشانه های کیفیت نسخه ها و میزان به روزرسانی صفحه ها است، با داشتن شاخص ژرفای۱۶۱ یکی از دانشنامه‌های با کیفیت برتر بوده است (لیست ویکی‌پدیاها،۲۰۱۳). این در حالی است که در سال ۲۰۱۱ ویکی‌پدیای فارسی با داشتن بیش از ۱۵۰ هزار نوشتار و با شاخص ژرفای ۹۴، در جایگاه بیست و چهارم در میان دانشنامه‌های ویکی‌پدیای به زبان‌های گوناگون قرار داشت (قفقازی‌الاصل، جمالی و اسدی،۱۳۹۰). هم‌اکنون ویکی‌پدیای فارسی در میان زبان‌هایی که عموماً در خاورمیانه تکلم می‌شود، بالاتر از زبان ترکی استانبولی(رده۲۷)، زبان عربی(رده ۲۴) و زبان عبری(رده ۳۷) در رده نخست قرار دارد. همچنین در میان زبان‌های رایج در آسیا، ویکی‌پدیای فارسی پس از ویکی‌پدیای ژاپنی، چینی و ویتنامی در رده چهارم قرار دارد (لیست ویکی‌پدیاها،۲۰۱۳).
۲-۴-۱٫ ویژگی‌های ویکی‌پدیا
دانشنامه‌های کاغذی سنتی شامل مقالات مرتب شده بر اساس الفبا، با ارجاعات متقابل داخلی و نیز ارجاعات خارجی به منابع دانشگاهی و برخی از انواع نمایه‌های موضوعی کلی، می‌باشند. این ویژگی‌های ساختاری به وسیله ویکی‌پدیا برای محیط برخط نیز اقتباس شده است، با این تفاوت که برخی ویژگی‌های جدید، که تحت فرایند ویرایشی ویکی به وجود آمده، به آن اضافه شده است (مدلیان، ۲۰۰۹). عناصر و اطلاعات ارائه شده در زیر، در راستای پژوهش(پیرامون دو عنصر اصلی در ویکی‌پدیا یعنی کاربر و مقاله)، از ویکی‌پدیای فارسی در تاریخ خرداد ۱۳۹۲به‌دست آمده است.
۲-۴-۱-۱٫ همکاران ویکی‌پدیا
همکاران ویکی‌پدیا، در واقع به عنوان ویکی نویس، نویسنده / ویراستار نوشتارهای ویکی‌پدیا می‌باشند. این کاربران در دوگروه کلی کاربران گذرا و کاربران ثبت‌نامی به شرح زیر تعریف می‌شوند:
-
- کاربران گذرا: تمامی بازدیدکنندگان وبگاه، شامل کاربران بی‌نام که حساب کاربری ندارند (آی‌پی‌‌ها) یا وارد سامانه نشده‌اند، عضو گروه کاربران گذرا (یا گروه کاربران گمنام) هستند. این کاربران می‌توانند تمام صفحات(به جز چند صفحه خاص در فضای نام ویژه) را ببیند، صفحات را ویرایش کنند(به جز صفحات حفاظت شده) و صفحات بحث ایجاد نمایند اما نمی‌توانند صفحه‌ای در فضای نام اصلی ایجاد کنند یا تصویری بارگذاری نمایند.
- کاربران ثبت‌نامی: کاربران دارای حساب کاربری می‌باشند که تحت نام کاربری انتخابی خود(که در صورت داشتن صفحه کاربری به رنگ آبی در غیر این صورت به رنگ قرمز است) تنها می‌توانند ویرایش‌ها را جزئی علامت بزنند ولی حق ویرایش صفحات نیمه‌محافظت شده را ندارند.
۲-۴-۱-۲٫ سطح عضویت همکاران
ویکی‌پدیا با تعریف سطوح دسترسی گوناگون ، اختیارات عمل متفاوتی را برای کاربران خود فراهم کرده‌است. دسترسـی‌ها بعضی به طور خودکار و بعضی دیگر به صورت دستی به کاربر داده می‌شوند. این اختیارات به شرح زیر تعریف شده است:
-
- دیوان‌سالار[۵۸]: کاربرانی از ویکی‌پدیا هستند که از طریق رأی‌گیری انتخاب می‌شوند و توانایی دسترسی فنی بیشتری نسبت به بقیه دارند، این امکانات عبارتند از: اعطای دسترسی بیشتر به کاربران، اعطا یا الغاء ربات‌ها، تغییر نام کاربری کاربران، مدیر کردن مدیرانی که قبلاً انصراف داده‌اند در صورت تغییرنظرآن‌ها.
