مبحث دوم : تشکیل سازمان بیمه های اجتماعی کارگران
در آغاز دهه ۱۳۳۰ تحولات سیاسی و اقتصادی ایران از یک سو و تحولات بین‌المللی از سوی دیگر شرایط را برای اجرای بیمه اجتماعی کارگران به شیوه متداول در کشورهای اروپایی فراهم کرد. دولت وقت با درک ضرورت بیمه اجتماعی، قانون بیمه اجتماعی کارگران را در بهمن ماه ۱۳۳۱به تصویب رساند و از اردیبهشت ماه ۱۳۳۲ با تشکیل سازمان بیمه های اجتماعی کارگران امور مربوط به بیمه اجتماعی کارگران (که تا پیش از آن از طریق صندوق تعاون و بیمه کارگران و نیز شرکت سهامی بیمه ایران انجام می شد) در این سازمان متمرکز گردید.
در واقع شکل سازمانی تأمین اجتماعی از تاریخ تصویب و اجرای قانون مذبور است به گونه ای که در ماده ۱ قانون مذبور مقرر شد: کلیه کارخانه ها و بنگاه های مشمول قانون کار موظفند کارگران خود را برای استفاده از کمک های مذکور در لایحه قانونی در موارد زیر نزد سازمان بیمه نمایند: حوادث و بیماری‌ها و از کار افتادگی ناشی از کار و غیر ناشی از کار کارگر،حوادث و بیماری های خانواده بلاخص کارگر، ازدواج، حاملگی، وضع حمل، عائله مندی، بازنشستگی، کفن و دفن، کمک به بازماندگان کارگر فوت شده و بیمه بیکاری
همچنین در ماده ۲ قانون مذبور مقرر شد: سازمان می‌تواند پیشه وران و به طور کلی هر نوع کارگران دیگر را که مشمول ماده ۱ این لایحه نشوند در صورت تقاضای اشخاص ذینفع در مقابل تمام و یا قسمتی از موارد استفاده در این لایحه قانونی بیمه کند مشروط به اینکه تقاضا کننده پرداخت تمام حق بیمه را با شرایطی که سازمان تعیین خواهد کرد تعهد کند.
از زمان تشکیل سازمان ذکر شده و اجرای مفاد قانونی آن می توان گفت باب راه اندازی و استفاده از تجربه جهانی در قلمرو نظام تأمین اجتماعی بویژه بیمه های اجتماعی در ایران مفتوح گردید و از زمان تشکیل سازمان بود که ایران در عرصه های بیمه های اجتماعی یکی از فراگیرترین خدمات اجتماعی را در قلمرو بیمه های اجتماعی در دنیا داشته و از مؤثرترین اعضاء سازمان‌های بین‌المللی (نظیر سازمان بین‌المللی کار (ILO) و انجمن بین‌المللی تأمین اجتماعی است (ISSA)
مهم ترین ویژگی های این قانون را می توان به شرح ذیل شمرد:
– ایجاد یک سازمان مشخص با اختیارات قانونی لازم تحت نظارت یک شورای عالی فرابخش برای انجام امور بیمه اجتماعی کارگران
– تعیین ضوابط نسبتاً دقیق و اجرایی برای انجام امور بیمه گری، پوشش جمعیت، تأمین منابع مالی و ارائه تعهدات سازمان
– گسترش دامنه شمول بیمه اجباری به کلیه کارگران و شاغلان مشمول قانون کار و ارائه انواع خدمات و مزایای رایج در چارچوب قانون
– ایجاد حمایت کمک بیکاری که در آن دوران در نوع خود در میان کشورهای خاورمیانه تقریباً بی نظیر بود
– تحت پوشش قرار دادن خانواده بالاخص بیمه شدگان
– برقراری رسمی و قانونی مستمری بازنشستگی و مستمری بازماندگان
– تعیین سن رسمی بازنشستگی (مردان ۶۵ سال زنان ۶۰ سال تمام و کارهای سخت و زیان آور ۵۵ سال تمام)
– صدور مجوز قانونی برای تأمین شعب و نمایندگی در شهرستانها
– صدور مجوز قانونی مبنی بر واگذاری قسمتی از کمک های مقرر در قانون به شورای مورد توافق در هر کارگاه
– تکلیف به کافرمایان مبنی بر رعایت حفاظت فنی و حفظ تندرستی کارگران
– ایجاد تکلیف به کارخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت به اعاده به کار کارگران مسلول بهبود یافته
در سال ۱۳۳۴ اصلاحاتی در خصوص نرخ حق بیمه و در سال ۱۳۳۹ در خصوص نحوه ارائه خدمات و تعهدات سازمان در زمینه‌های بیماری و بارداری تغییراتی ایجاد گردید.
مبحث سوم : مهمترین تحولات در فاصله زمانی ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۴[۳۹]
در سال ۱۳۴۲ واژه کارگران از نام سازمان و عنوان قانون بیمه های اجتماعی حذف و شمول این قانون به عموم افراد (بجز کسانی که تابع استخدام کشوری بامقررات خاص بیمه ای بودند) تسری یافت.
در سال ۱۳۴۸ با تصویب قانون بیمه های اجتماعی روستائیان، روستائیان مشمول اصلاحات ارضی و نیز کارگران مشاغل کشاورزی تحت پوشش بیمه بیماری، حوادث ناشی از کار، از کار افتادگی و فوت قرار گرفتند.
در سال ۱۳۵۲ با تصویب قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی، کارگران شاغل در فعالیت های مربوط به ایجاد، توسعه و تجدید بناهای ساختمانی، تحت پوشش بیمه حوادث ناشی از کار و مزایای منبعث از آن از جمله درمان، غرامت ها، مستمری از کارافتادگی و مستمری بازماندگان قرار گرفت.
در سال ۱۳۵۳ با تشکیل وزارت رفاه اجتماعی، سازمان بیمه های اجتماعی و دیگر سازمان‌ها و نهادهای بیمه ای مرتبط به این وزارت وابسته شد.در سال ۱۳۵۴ با تصویب قانون اجتماعی و تشکیل سازمان تأمین اجتماعی نقطه عطف دیگری در مسیر بیمه های اجتماعی کشور به وجود آمد.
مبحث چهارم : سیر و تفحص در قوانین و مقررات مربوط به بیمه های اجتماعی
از زمان تصویب و اجرای قانون مربوط به صندوق احتیاط طرق و شوارع در سال ۱۳۰۹ تا حال، بیانگر این واقعیت است که همواره در راستای ارائه، تسهیل و تعمیم اعطای خدمات تامینی گام‌های اساسی برداشته شده که در حوزه برقراری و پرداخت مستمری اصلاحات بنیادی از دو سو صورت گرفته است:
· اصلاحات در نحوه و شرایط لازم به منظور دریافت مستمری
· اصلاحات در ضرایب و میزان پرداخت مستمری
از این رو در این قسمت از گزارش به منظور افزایش شناخت و کمک به مراحل بعدی به منظور شناسایی گزینه‌های مختلف و جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته به طور اجمال قوانین مربوط به شرایط احراز برقراری و میزان مستمری در قوانین مربوط به بیمه های اجتماعی از قانون مربوط به صندوق احتیاط طرق و شوارع (سال ۱۳۰۹) تا قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و اصلاحات بعدی آن مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد
بخش سوم
تحولات تامین اجتماعی در ایران
فصل اول : تحولات تامین اجتماعی در ایران طی ۸۰ سال اخیر
بررسی و مطالعه سیر تحولات تامین اجتماعی در سالیان گذشته، ضمن مروری بر تاریخچه، اهداف و برنامه های پیشینیان می‌تواند راه گشای برنامه های آتی باشد. از این رو در قسمت اول به پیشینه تاریخی این تحولات خواهم پرداخت و در قسمتهای بعدی تحولات اقتصادی و سیاست گذاری را مطالعه خواهیم نمود.
به دنبال نهضت مشروطیت تحولات سیاسی و اقتصادی اجتماعی زیادی در ایران به وجود آمد. در اوایل قرن بیستم و گسترش زمینه‌های سرمایه گذاری و استفاده دسته جمعی از کارگران و نیروهای مولد و متخصص، طرح هائی همچون احداث راه آهن سراسری در ایران آغاز شد و حجم عظیمی از نیروی کار را به خود جذب نمود. خطرات و حوادث ناشی از کار که متوجه نیروی انسانی بود، ضرورت حمایت از نیروی کار را نشان می‌داد و نخستین گام ها در جهت بیمه کارگری و از نوع صندوق احتیاطی در عرصه اقتصادی کشور نمایان شد.
تجربه ایجاد صندوق بازنشستگی کارکنان دولت در سال ۱۳۰۴ زمینه ساز تجربه ای در خصوص حمایت های اجتماعی برای دولت بود.
آنچه در ادامه مطالعه می فرمائید، سیر تحول تاریخی شکل گیری نهادی است که امروزه آن را به عنوان سازمان تامین اجتماعی و یا وزارت رفاه و تامین اجتماعی می شناسیم[۴۰].
مبحث اول : دهه اول تحولات
