بند سوم: مشارکت دادن بزه دیده در فرایند کیفری
بی گمان بزه دیدگان نقش مهمی در به حرکت درآوردن چرخ های فرایند عدالت جنایی دارند. بدون مشارکت بزه دیده این چرخ ها از حرکت باز می‌ایستد.
کم و بیش در همه نظام های حقوقی شمار گسترده ای از پرونده ها به دنبال گزارش های بزه دیدگان و نه به ابتکار پلیس، تشکیل می شود. این موضوع به عنوان مثال در بریتانیا بسیار نمود دارد. که در آن نقش بزه دیده در فرایند عدالت جنایی به طور عمده به گزارش جرم روی داده یا گردآوری دلیل یا مدرک مربوط به آن محدود است. نقش چشمگیر بزه دیده در چنین نظام هایی با این واقعیت پیوند می‌خورد که بیشتر جرم ها از رهگذر بزه دیده به اطلاع پلیس می‌رسد تا ار رهگذر عملیات شناسایی یا گشت زنی پلیس.
وانگهی، پژوهش ها نشان داده که خیلی از جرم ها بر پایه اطلاعات به دست آمده از بزه دیدگان حل و فصل می شود تا به کمک کارآگاهان و مأموران پلیس. همه بزه دیدگان باید به نظام عدالت دسترسی داشته باشند. نتایج پاره ای اطلاعات نشان می‌دهد که یکی از علت های نارضایتی بزه دیدگان از نظام عدالت جنایی، به روش های رسیدگی و عملکرد این نظام، به ویژه مشارکت نداشتن آنان در فرایند عدالت و تصمیم گیری های مربوط است. امروزه، شمار موافقان مشارکت بزه دیده در فرایند عدالت رو به فزونی است. زیرا دادرسی عادلانه ایجاب می‌کند که متهمان یا بزه کاران و خانواده های آنان از حقوق مشخص در فرایند جنایی بهره مند باشند.رفتار منصفانه نیز اقتضا می‌کند که بزه دیدگان هم با بهره مندی از حقوق مشخص، امکان مشارکت بیشتر در فرایند عدالت را پیدا کنند.[۳۶]
امکان مشارکت بزه دیده درتصمیم گیری درباره پرونده بحث های چشمگیری را در بسیاری از نظام‌های حقوقی موجب شده است؛ هر چند اهمیت و درستی مشارکت کامل بزه دیده در رسیدگی های سنتی و میانجیگری، سازش و رسیدگی های مدنی به گونه ای گسترده شناخته شده و در بسیاری از نظام‌های حقوقی این وضعیت در مورد رسیدگی های کیفری متفاوت است. در نظام کیفری اسلام نیز عمدتاًً تعقیب مجرمین با دولت اسلامی است. در عین حال، این صلاحیت مطلق نبوده و در جرایمی که حیثیت خصوصی آنان غالب است ابتکار عمل در تعقیب مجرم از مرجع عمومی به مدعی خصوصی داده شده است.[۳۷]
گفتار سوم: تقویت و توسعه سازمان پلیس و نهادهای حامی بزه دیده در آن
با توسعه علم و فن آوری، توسعه نهاد پلیس و نهاد های حامی بزه دیده که شامل مددکاری اجتماعی و خدمات مشاوره پلیس می شود از ضروریات است که ذیلاً با آن پرداخته می شود.
بند اول: تقویت و تجهیز سازمان پلیس :
با توجه به نقش تعیین کننده دسترسی سریع بزه دیده به پلیس و همچنین تاثیرات دسترسی پلیس به بزهکار بلافاصله بعد از جرم تقویت و تجهیز سازمان اهمیت پیدا می‌کند.
دراختیار داشتن جدیدترین و علمی ترین تکنولوژی موجب می شود که پلیس در کشف و پیگیری بزهکاران مقتدر بوده و بخصوص در دستگیری بزهکارانی که با وجود ضریب هوشی بالا به آسانی در دام پلیس نمی افتند ابتکار عمل به خرج دهد. همان گونه که امروز پلیس ها با به کارگیری و استفاده از فنون سایرعلوم توانسته است در کشف جرم و تعقیب مجرمان نقش یرجسته ای ایفاء کند. به عنوان مثال امروزه پلیس توانسته با بهره گرفتن از فنون انگشت نگاری، چهره نگاری، سم شناسی و همچنین پیشرفت های پزشکی دیگر از جمله آزمایش خون، اینترنت پرسرعت و….نقش خود را نسبت به زمان‌های قبل بهتر انجام دهد. لذا سازمان پلیس برای ایفای بهتر وظایف خود باید همواره به پیشرفت حاصل سایر علوم مجهز باشد تا بتواند وظیفه خطیرخود را در جامعه انجام دهد. با در اختیار داشتن امکانات پیشرفته، امکان خطای پلیس کاهش یافته و با سرعت بیشتری مجرمان را دستگیر می‌کند.
بند دوم: توسعه نهادهای حامی بزه دیده در سازمان پلیس
الف-مددکاری اجتماعی
آنچه که امروزه تحت عنوان مددکاری اجتماعی در جهان مطرح می شود ، عبارت است از : « فعالیت ویژه ای که از برخی مؤسسات رفاه اجتماعی آن را بر مراجعان خود عرضه می‌کنند، یعنی به آن ها یاری می رسانند تا با مشکلاتی که در انجام کار و وظایف اجتماعی خود رو به رو می‌شوند، با کارایی بیشتر مقابله کنند »
مددکاری اجتماعی برای ارائه خدمات حرفه ای خود، از سه روش مستقیم و سه روش غیر مستقیم استفاده می‌کند. روش های مستقیم آن عبارتند از: مددکاری فردی یا کار با فرد، مددکاری گروهی یا کار با گروه، مددکاری جامعه ای یا کار با جامعه. سه روش غیر مستقیم آن نیز شامل، مدیریت در مؤسسات خدمات اجتماعی، تحقیقات رفاه اجتماعی و اقدامات اجتماعی می شود .
روش های شناسایی و درک شرایط و موقعیت مددجود و کشف مشکل و علل بروز و ظهور آن ها را درچهار موضوع می توان بررسی کرد :
۱-مشاهده (دیده ها ) ۲- مصاحبه ( شنیده ها وگفته ها ) ۳- مطالعه (یافته ها ) ۴- مکاشفه ( پرداخت ها ، تجزیه وتحلیل ها ، ارزیابی ها ، استنتاج ها ) [۳۸]
مهمترین وظایف اداره کل مشاوره و مددکاری اجتماعی عبارتند از:
- تعیین معیار و شاخص‌های لازم برای تأسیس و تأمین امکانات ( نیروی انسانی و تجهیزات) و توسعه مراکز مشاوره و دفاتر مددکاری اجتماعی کلانتریها و پاسگاهها
۲-راه‌اندازی و توسعه مراکز مشاوره و واحدهای مددکاری اجتماعی و صدای مشاوره در سراسر کشور متناسب با نیاز فرماندهی انتظامی استانها.
۳- ارزیابی و تعیین صلاحیت تخصصی مسئولین و کارشناسان مراکز مشاوره و دفاتر مددکاری اجتماعی کلانتریها و پاسگاهها و نظارت بر عملکرد آن ها
۴- برنامه‌ریزی و برگزاری کارگاه های آموزشی به منظور مهارت‌افزایی حرفه‌ای کارشناسان، مشاوران، مددکاران و سایر منابع انسانی متخصص در مراکز و دفاتر مشاوره و مددکاری اجتماعی بر اساس نیاز‌سنجی آموزشی و مأموریت‌های محوله
۵- امنیت و بهداشت روانی جامعه را به خطر میاندازد بر اساس مشکلات و یافته های آمار مراجعان به دفاتر مشاوره و مددکاری اجتماعی( با همکاری اداره کل مطالعات اجتماعی)
۶- ایجاد هماهنگی و تعامل با انجمنهای علمی تخصصی از جمله روانشناسی، مددکاری، جامعه‌شناسی به منظور دستیابی به آخرین فن‌آوری‌های علمی در زمینه پیشگیری و درمان آسیب‌ها و ناهنجاریهای اجتماعی و ارائه راهکارهای مؤثر.
۷- برگزاری و شرکت در نشستهای علمی- تخصصی با حضور اساتید و کارشناسان (درون سازمانی و برون سازمانی) به منظور همفکری در بالا بردن سلامت روانی جامعه.
۸- تعیین رفتارهای آسیب‌زای غالب و حاکم بر یک منطقه خاص از طریق تجزیه و تحلیل داده های آماری مراجعان و انعکاس به مبادی ذیربط در جهت هدایت رفتارهای ناهنجار به سوی رفتارهای متعارف آن منطقه ( با هماهنگی اداره کل مطالعات).
۹- نظارت بر عملکرد و نحوه ارائه خدمات در مراکز مشاوره و دفاتر مشاوره و مددکاری اجتماعی تحت پوشش
۱۰- جمع آوری، تحلیل و پردازش عملکرد و آمار مراکز و دفاتر مشاوره و مددکاری اجتماعی سراسر کشور و انعکاس آن به مبادی ذیربط
۱۱- بررسی و پیشنهاد عناوین و نیازهای تحقیقاتی مربوط به مأموریت‌های اداره کل مشاوره و مددکاری و انعکاس آن به مبادی ذیربط.
