د) مقابله غیر مؤثر: این پاسخ ها که عملا نقشی در حل مسئله نخواهند داشت، بر ۵ نوع تقسیم میشوند:
۱- تکانشگری: پاسخ تکانشگری شامل از دست دادن صبر و شکیبایی، تصمیم گیری عجولانه و عمل کردن با وجود نداشتن اطلاعات کافی و توجه نکردن به نتایج عمل می شود.
۲- تفکر خرافی: در این شیوه فرد از پاسخ هایی استفاده میکند که خرافی است، مثلا این تصور که صحبت کردن در مورد واقعیت، از وقوع آن جلوگیری نمی کند، یا اینکه به دنبال اتفاق بعدی یک اتفاق خوب هم خواهد افتاد.
۳- تفکر آرزومندانه: در این شیوه، فرد سعی میکند به وقوع معجزه امید ببندد. آرزوی تغییر رویداد، یا آرزوی اینکه کاش این اتفاق رخ نداده بود یا اینکه کاش آن چه که اتفاق افتاده خواب باشد را دارد.
۴- تفکر منفی: در این شیوه، فرد بر نقاط ضعف و علتهای آن تمرکز میکند. و به دنبال آن دچار احساس درماندگی می شود. تفکر در مورد حوادث ناخوشایند، تصور رویدادهای بدو روبرو شدن با بدترین احتمال ممکن، از جمله افکار منفی است، که فردی میتواند داشته باشد.
۵- استفاده از دارو، دخانیات، مواد مخدر یا الکل: فرد در این شیوه، برای کمتر اندیشیدن به مسئله به استفاده از داروها، مواد مخدر یا مصرف الکل روی می آورد(کارور، ۱۹۸۹).
۶- نظریه راجرز و نجاریان:
برطبق نظر راجر و نجاریان سبک های مقابله ای عبارت است از مجموعه رفتارهایی که شخص در مواجهه با مسایل و اضطراب های زندگی در پیش میگیرد که عبارت است از:
-
- سبک مقابله عقلانی،
-
- سبک مقابله انفصالی
-
- سبک مقابله هیجانی
- سبک مقابله اجتنابی
که سبک های اول و دوم انطباقی و سبک های سوم و چهارم غیر انطباقی میباشد.
سبک های انطباقی کمک میکنند که افراد راحت تر بتوانند با مطالبات و استرس ها کنار آیند و سبک های غیر انطباقی باعث آسیب پذیری بیشتر میشوند.
-
- شیوه مقابله عقلانی: سبک هایی است که هشیارانه برای مقابله مستقیم با منبع اضطراب جهت حل مسئله به کار برده می شود.
-
- شیوه مقابله انفصالی: اشاره دارد به استعداد فاصله گرفتن و بریدن از هیجان ها به منظور بررسی مسائل از چشم اندازی وسیع و گسترده.
-
- شیوه مقابله اجتنابی: چنانچه از معنای لغوی اجتناب برمی آید می توان آن را تدبیر کپک ها نامید.یعنی پنهان کردن سر در برف و امید به اینکه دشمن چیزی ندیده و یا کاری با ما نخواهد داشت.
- شیوه مقابله هیجانی: این شیوه آمادگی برای فرسوده شدن در انبوه هیجانات را نشان میدهد در این حالت شخص احساس درماندگی میکند و دستخوش یاس و درماندگی در انبوه هیجان ها می شود(راجرر ۲۰۰۲، ترجمه نجاریان ۱۳۸۵).
۷- نظریه فلیپس و چارویس (۱۹۹۴):
فلیپس[۹۶] و جارویس[۹۷] بر اساس تحقیقات خود در مورد راهبردهای مقابله ای به چهار عامل مقابله اشاره کردهاند:
۱- مقابله اجتنابی
۲- مقابله هیجان مدار
۳- مقابله فعال
۴- مقابله پذیرش
مقابله فعال: شامل رفتارهایی مانند استفاده از راههای راهبردی و حمایتهای اجتماعی میباشد.
مقابله اجتنابی: شامل انکار رویدادهایی است که رخ داد و یا تاثیر گذارده، مانند دور شدن فیزیکی از موقعیت و فرار از موقعیت با بهره گرفتن از دارو و یا الکل.
مقابله هیجان مدار: شامل، آزادسازی هیجان ها (مثل گریه کردن) و استفاده از حمایت های اجتماعی برای کاهش هیجانها میباشد.
مقابله پذیرش: شامل دور شدن روانشناختی فرد از موقعیت میباشد. یعنی از نظر شناختی موقعیت یا رویداد، تحریف می شود و یا رویداد همان طور که هست پذیرفته می شود(فلیپس و جارویس، ۱۹۹۴، به نقل از نادی، ۱۳۸۷).
۸- نظریه موس و اسکافر:
موس و اسکافر[۹۸] (۱۹۹۷) به چهار نوع شیوه مقابله اشاره کردند:
-
- مقابله رویارویی رفتاری: شامل جستجوی راهنمایی و حمایت و انجام عمل به طور صحیح برای بررسی مستقیم یک موقعیت یا نتیجه آن است.
-
- مقابله رویارویی شناختی: در این شیوه، فرد تحلیل منطقی میکند و ارزیابی مجدد، پذیرش واقعیت و بازسازی آن برای رسیدن به راه های مناسب حل مسئله انجام میدهد.
-
- هیجان رفتاری اجتنابی: در این شیوه تخلیه هیجانی و رفتارهای کاهش دهنده استرس مثل پرخوری یا استفاده از داروهای آرامبخش صورت میگیرد.
- مقابله اجتنابی شناختی: در این روش در افکار فرد به طور هدف دار واکنش هایی صورت میگیرد تا شدت یک بحران یا نتایج آن، یا پذیرش این واقعیت که شرایط غیر قابل تغییر است، کاهش یاید(به نقل از بلالوک و توینر[۹۹]۲۰۰۰).
۹- نظریه آلتمایر:
در نظریه آلتمایر(۱۳۸۷) دو تمایز عمده از فرایند مقابله مطرح می شود که عبارتنداز:
-
- تمایز بین مقابله هیجان مدار و مسئله مدار: که به ویژگیهای فردی مربوط است. مانند خودکارآمدی، مقابله مسئله مدار بر عامل استرس زا متمرکز است ، در حالی که مقابله هیجان مدار، به فرد امکان میدهد تا پیامدهای هیجانی همراه استرس را مهار نمایند.
- تمایز بین منابع مقابله: منابعی است که در دسترس فرد میباشد، در حالی که پاسخ های مقابله اعمالی هستند که به طور عملی در شرایط خاصی بکارگرفته میشوند.
۱۰- نظریهء کرونی:
بر اساس نظریه کرونی[۱۰۰](۲۰۰۰)، چهار نوع کلی مقابله بر اساس نظرمحققان مشخص می شود:
-
- رفتار فعالانه یا مسئله مدار: در این شیوه به طور مستقیم و آشکار با مسئله و نتایج آن سر و کار دارد.
-
- ارزیابی مدار یا فعال شناختی: که هدف آن مهار ارزیابی از موقعیت استرس زا است.
-
- مقابله هیجانمدار: این شیوه هدفش مهار هیجانات مربوط به عامل استرس زا و نگهداری و حفظ تعادل فرد میباشد.
- مقابله اجتنابی: در این شیوه، هدف فرد دوری از عامل استرس و موقعیت های استرس زا است.
۱۱- نظریه اندلر و پارکر:
اندلر و پارکر[۱۰۱] (۱۹۹۰) جهت بررسی فرایند مقابله عمومی افراد را برحسب سه نوع اساسی سبک مقابله ای متمایز میسازند: سبک مقابله ای مسئله مدار، سبک مقابله ای هیجان مدار، سبک مقابله ای اجتنابی .
-
- راهبرد مقابله ای مسئله مدار: شیوه هایی را توصیف میکند که بر اساس آن فرد اعمالی را که باید برای کاهش یا از بین بردن یک استرس انجام دهد محاسبه میکند. رفتارهای مسئله مدار شامل جستجوی اطلاعات بیشتر درباره مسئله، تغییر ساختار مسئله از نظر شناختی و اولویت دادن به گام هایی برای مخاطب قرار دادن مسئله می شود.
-
- راهبرد مقابله ای هیجان مدار: شیوه هایی را توصیف میکند که بر اساس آن، فرد برخود متمرکز شده و تمام تلاش او متوجه کاهش احساسات ناخوشایند است. واکنشهای مقابلهای هیجانمدار شامل گریه کردن، عصبی و ناراحت شدن، پرداختن به رفتارهای عیب جویانه، اشغال ذهنی و خیال پردازی است.