۲-۴- اضطراب
اضطراب عبارت است از یک احساس منتشر، ناخوشایند و مبهم هراس و دلواپسی با منشاء ناشناخته، که به فرد دست می‌دهد و شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژی است (سوویسلو و اورت[۴۲]، ۲۰۱۳). وقوع مجدد موقعیتهایی که قبلاً استرس زا بوده‌اند یا طی آن ها به فرد آسیب رسیده است باعث اضطراب در افراد می‌شود (زادباقر، بیرشک و زاده محمدی، ۱۳۹۴). همه انسان‌ها در زندگی خود دچار اضطراب می‌شوند، ولی اضطراب مزمن و شدید غیرعادی و مشکل‌ساز است. اضطراب به معنای واکنش فرد در مقابل یک موقعیت تهدیدآمیز، یعنی موقعیتی که در آن فرد توانایی مهار محرکات بیرونی یا درونی را ندارد، است. اضطراب یک حالت احساسی- هیجانی است که از خصوصیات برجسته آن، ایجاد حالت بی قراری و دلواپسی است که با اتفاقات زمان و شرایط مکان تناسب ندارد (غیور، سپهری، مشهدی و غفایی، ۱۳۹۴). اگر اضطراب عکس العمل نسبت به شرایط زمان و مکان باشد نه تنها بیماری نبوده، بلکه ممکن است سازنده باشد؛ مانند دلهره امتحان و یا اضطراب در رسیدن به فرودگاه و … .تحقیقات و بررسی‌ها نشان می‌دهند که اضطراب در خانم‌ها، طبقات کم درآمد و افراد میانسال و سالخورده بیشتر دیده می‌شود (محسنی و آهویی، ۱۳۹۵). اضطراب هنگامی در فرد بروز می‌کند که شرایط استرس‌زا در زندگی او بیش از حد طولانی شود یا به طور مکرر رخ دهد، و یا اینکه دستگاه عصبی بدن نتواند به مرحله مقاومت تنیدگی پایان دهد و بدن برای مدتی طولانی همچنان بسیج باقی بماند. در این صورت بدن فرسوده و در برابر بیماری‌های جسمی و روانی (مانند اضطراب) آسیب‌پذیر می‌شود (نیدام، مزوک، باریس، لین، بلکبرن و اپل[۴۳]، ۲۰۱۵).
۲-۴-۱- علایم شایع بیماری
احساس اینکه یک اتفاق نامطلوب یا زیانبار به زودی رخ خواهد داد، خشک شدن دهان، مشکل در بلع، یا خشونت صدا، تند شدن تنفس و ضربان قلب، تپش قلب، حالت لرزش یا پرش عضلات، ناتوانی جنسی، انقباض عضلات، سردرد، کمردرد، عرق کردن، تهوع، اسهال، کاهش وزن، خواب‌آلودگی، مشکل در تمرکز، منگی یا غش، تحریک‌پذیری، خستگی، کابوس، مشکل در حافظه (نیک آمال و همکاران، ۱۳۹۲).
۲-۴-۲- علل بروز اضطراب
فعال شدن مکانیسم‌های دفاعی بدن برای مبارزه یا فرار ترشح آدرنالین از غدد فوق‌کلیوی افزایش می‌یابد، و موادی که از تجزیه آدرنالین در بدن جمع می‌شوند (کاتکول آمین‌ها) نهایتاًً بخش‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تلاش برای پرهیز از اضطراب خود موجب اضطراب بیشتر می‌شود. استرس با هر منشاء (مثلاً مشکلات اجتماعی یا مالی)، سابقه خانوادگی اضطراب، خستگی یا کار زیاد، وقوع مجدد موقعیتهایی که قبلاً استرس‌زا بوده‌اند یا طی آن ها به فرد آسیب رسیده است، بیماری جسمانی، تکامل طلبی غیرمنطقی، ترک اعتیاد و … خطر بروز اضطراب را تسریع می‌کند (حسینی، عصمتی، دهنوخلجی، سلطانی و محمدی، ۱۳۹۵). به طور کلی علل اضطراب را بدین گونه می توان تقسیم بندی نمود:
-
- عوامل زیست شناختی و جسمانی: در افراد مضطرب، میزان بعضی از هورمون‌های موجود در خون غیرعادی است. بنابرین هر آن چه که باعث اختلال در سیستم هورمونی شود، برای بدن خطر محسوب می‌شود. بارداری، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، پایین بودن قند خون، وجود غده‌ای در غدد فوق‌کلیوی که هورمون اپی‌نفرین تولید می‌کند و بی‌نظمی ضربان‌های قلب از این عوامل هستند (غیور و همکاران، ۱۳۹۴).
-
- عوامل محیطی و اجتماعی: عوامل اجتماعی و ارتباطی بسیاری باعث به وجود آمدن اضطراب در افراد می‌شود، مانند مشکلات خانوادگی، احساس جدایی و طردشدگی،… از عوامل محیطی می‌توان تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره را، همچون زلزله، بیماری، مرگ یکی از نزدیکان،… نام برد (حسینی و همکاران، ۱۳۹۵).
- عوامل ژنتیکی و ارثی: یکی از مهم‌ترین عوامل اضطراب ژنتیک است و احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بسیار بالا است. البته الگو قرار دادن رفتار پدر و مادر و یادگیری و تکرار کارهای آنان نقش مهمی در اضطراب فرزندان دارد (عامل اجتماعی)، ولی تحقیقات و بررسی‌های انجام‌شده بر روی حیوانات و دوقلوهایی که با هم یا جدا از هم زندگی می‌کنند و از والدین مضطرب به دنیا آمده‌اند، نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی نیز بسیار مؤثرند.با این وجود باور نمی‌رود که ژن به خصوصی در این مورد نقش داشته باشد، بلکه ترکیب بعضی از ژن‌ها چنین پیامدی را به دنبال دارد. طبق آخرین تحقیقات به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی در بعضی انواع اضطراب مانند اختلال هراس و ترس از مکان‌های باز نقش زیادی دارد (سوویسلو و اورت، ۲۰۱۳).
اختلالات ناشی از اضطراب عبارت است از پیدایش ترس مزمن، پایین بودن آستانه تحمل مشکلات و محرومیت ها، و باور قوی که دنیا محلی خطرناک و خشن است (نیدام و همکاران، ۲۰۱۵).
۲-۴-۳- انواع اضطراب ها و ترس ها
۱- اختلال اضطراب فراگیر[۴۴]: اگر در تمام مدت روز بدون توجه به اینکه کجا هستید یا چه کار می کنید دچار اضطراب هستید و اگر این اضطراب شش ماه یا بیشتر ادامه یابد شما دچار اضطراب فراگیر هستید که اغلب در فاصله ۲۰ تا ۴۰ سالگی در اشخاص مشاهده می شود و در میان مردها و زنها به یک اندازه رواج دارد (غیور و همکاران، ۱۳۹۴).
۲- ترس اجتماعی یا ترس از مردم[۴۵]: این نوع ترس به شدت متداول است. فرد می ترسد که مردم او را مسخره کنند، کوچک بشمارند یا به او آسیب برسانند و او مورد حمله و آسیب دیگران قرار گیرد.
۳- فوبیای ساده یا ترس ساده[۴۶]: این نوع ترس مثل ترس از قرار گرفتن در ارتفاع، ترس ازحیوانات، ترس از پرواز یا هواپیما، ترس از آسانسور یا پله برقی، ترس از رعد و برق، ترس از رانندگی، ترس از تاریکی، زنده به گور شدن یا ترس از مرگ است (زادباقر و همکاران، ۱۳۹۴).
۴- اختلال وحشت[۴۷]: وحشت اضطراب غالب و شدیدی است که اغلب برای زمان کوتاه دوام می‌یابد. در موقع حمله اضطراب اغلب فرد دچار سر گیجه، حواس پرتی، تپش شدید قلب، افزایش ضربان نبض، احساس گرفتگی در گلو، احساس خفگی، احساس تنگی نفس و داغ شدن بدن می شود.
۵- اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی[۴۸]: نشانه های این بیماری با نشانه های بیماری اضطراب کاملاً متفاوت است. کلمه شیزوفرنی به معنای جنون جوانی است. شیزو به معنی فاصله، شکست و جدایی و به معنای اختلال ذهنی است و پسوند فرنی نشانه بیماری است). افرادی که به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا هستند ممکن است صداهایی را بشنوند که وجود خارجی ندارند یا خیال کنند که نیروی برق یا امواج آن ها را کنترل می‌کند و گاهی نیز تصور می‌کنند که از جانب خدا مستقیماً به آن ها پیام می‌رسد (محسنی و آهویی، ۱۳۹۵).
۶- اختلال وسواس فکری و عملی[۴۹]: بیمار وسواس فکری و عملی برای دور ماندن از خطر، اقدامی را به تکرار انجام می‌دهد. رایج ترین انواع وسواس ها، وسواس به آلودگی و وسواس به شک و تردید است مثلا”هنگام ترک کردن منزل شک می‌کند درب منزل را قفل کرده‌است یا نه یا گاز را خاموش کرده‌است یا نه (غیور و همکاران، ۱۳۹۴).
