یکی از مهم ترین مدلهایی که بهزیستی روانشناختی را مفهوم سازی و عملیاتی کرده، مدل ریف و همکاران[۴۹] است. ریف بهزیستی روانشناختی را تلاش فرد برای تحقق توانایی‌های بالقوه واقعی خود می‌داند .این مدل از طریق ادغام نظریه های مختلف رشد فردی عملکرد سازگارانه شکل گرفته و گسترش یافته است بهزیستی روانشناختی در مدل ریف و همکاران از شش مؤلفه تشکیل شده است: مؤلفه پذیرش خود به معنی داشتن نگرش مثبت به خود و زندگی گذشته خویش است. اگر فرد در ارزشیابی، استعدادها توانایی ها و فعالیت های خود در کل احساس رضایت کند و در رجوع به گذشته خود احساس خشنودی کند، کارکرد روانی مطلوبی خواهد داشت. همه انسان ها تلاش می‌کنند علی رغم محدودیت هایی که در خود سراغ دارند، نگرش مثبتی به خویشتن داشته باشند، این نگرش پذیرش خود است مؤلفه خودمختاری به احساس استقلال، خودکفایی و آزادی از هنجارها اطلاق می شود .فردی که بتواند بر اساس افکار، احساسات و باورهای شخصی خود تصمیم بگیرد، دارای ویژگی خودمختاری است .در حقیقت، توانایی فرد برای مقابله با فشارهای اجتماعی، به این مؤلفه، مربوط می شود داشتن ارتباط مثبت با دیگران، دیگر مؤلفه این مدل، به معنی داشتن رابطه باکیفیت و ارضاکننده با دیگران است. افراد با این ویژگی عمدتاًً انسانهایی مطبوع، نوع دوست و توانا در دوست داشتن دیگران هستند و می کوشند رابطه ای گرم بر اساس، اعتماد متقابل با دیگران، ایجاد کنند مؤلفه هدفمندی در زندگی، به مفهوم دارا بودن اهداف درازمدت و کوتاه مدت در زندگی و معنادار شمردن آن است. فرد هدفمند نسبت به فعالیت ها و رویدادهای زندگی علاقه نشان می‌دهد و به شکل مؤثر با آن ها، درگیر می شود. یافتن معنی برای تلاش ها و چالش‌های زندگی در قالب این مؤلفه قرار می‌گیرد. تسلط بر محیط مؤلفه دیگر این مدل به معنی توانایی فرد برای مدیریت زندگی و مقتضیات آن است . لذا فردی که احساس تسلط بر محیط داشته باشد، می‌تواند ابعاد مختلف محیط و شرایط آن را تا حد امکان دستکاری کند، تغییر دهد و بهبود بخشد مؤلفه رشد شخصی به گشودگی نسبت به تجربیات جدید و داشتن رشد شخصی پیوسته باز می شود. فردی با این ویژگی همواره درصدد بهبود زندگی شخصی خویش و از طریق یادگیری و تجربه است.
۲-۲-مکانیسم های دفاعی :
مکانیسم های دفاعی به ما اجازه ی انعطاف پذیری با موفقیت‌های مختلف را می‌دهد و شامل رفتار پسندیده و حتی برای مقابله با محرومیت هم لازم می‌باشد. ولی افراط در این رفتارها ممکن است به ناراحتی های روانی منجر شود (شاملو ، ۱۳۷۸).
بر اساس نظریه فروید ، من در مقابله با خواهشهای نهاد، جهان خارج، و من برتر عاجز نیست اضطراب زنگ خطری برای فرد در مقابل تهدیدهایی از قبیل وجود تعارضهای شدید خود آگاه یا تمایلات نامطلوب است. اگر این اضطراب نتواند منتهی به عمل مستقیمی شود.اگر خواسته ی فرد نتواند ارضاء گردد، من دفاعهای ناخود آگاه را برای دور ساختن تعارض از خود آگاه به کار می‌گیرد.عکس العملهای دفاعی گوناگون برای مقابله با خطر وجود دارد چون همه افراد خطراتی را تجربه می‌کنند بنابرین استفاده از مکانیزم های دفاعی جزء خصوصیات ویژه رفتار ناسازگار محسوب نمی شود افراد در مواقع مختلف یک مکانیسم دفاعی یا ترکیبی از آن ها را به کار می‌برند میزان رفتار ناسازگار یک فرد مورد مطالعه به ویژگی‌های مجموعه ی دفاعی وی بستگی دارد. (آزاد، ۱۳۷۴)
۲-۲-۱- ویژگی‌های مکانیسم های دفاعی :
مکانیسم های دفاعی از بعضی جهات مشابهند و با یکدیگر عناصر مشترک دارند نخست اینکه در همه آن ها دو مسئله خود فریبی و فرار از حقیقت نقش مهمی به عهده دارند و دیگر آنکه طبعاً عملیات دفاعی با شناخت و مواجهه با مسائل منافات دارند، یعنی اولاً شخصی که دایم برای موجه جلوه دادن اشتباهات خود دلیل می تراشد نمی تواند واقف شود و از آن عبرت بگیرد و دوم آن که چون سازش متضمن رد و بدل افکار و احساسات است طبعاً برای کسی که پیوسته در پی یک سنگر دفاعی زندگی می‌کند، امکان آن بسیار کم است.
ویژگی‌های مشخص مکانیسم های دفاعی عبارتند از :
-
- تمام این مکانیسم ها جنبه ناخود آگاه دارند و فرد ظاهراًً از فعالیت آن ها در رفع اضطراب آگاه نیست، حتی کسانی که از مکتب فروید تبعیت نمی کنند معترف اند که انگیزش رفتار، هنگام به کارگیری مکانیسم های دفاعی ناخود آگاه است.
-
- مکانیسم های دفاعی قدرت سازگاری دارند زیرا سبب کاهش اضطراب و اثرات سوء آن می‌گردد و به فرد فرصت سازگاری و تطابق بهتری با عوامل نامساعد محیطی می‌دهند.
-
- علی رغم قدرت سازگاری ، مکانیسم های دفاعی در حقیقت نوعی تسکین تلقی می‌شوند و جنبه گول زدن و خدعه و فریب آدمی در آن ها نمایان است استفاده از آن ها با سلامت فکر آدمی موافقتی ندارد و باعث می شود نتواند با بهره گرفتن از منطق و دلیل مشکلات را حل نموده و سازگاری مناسبتری با محیط به دست آورد.
-
- استفاده شدید و مکرر از مکانیسم های دفاعی سبب دوری و جدایی از واقعیات می‌گردد و به ویژه در ناهنجاریهای روانی ، به شدت به کار برده می‌شوند و امکان دسترسی به بیماران دشوار می‌کند.(احمد وند، ۱۳۸۲)
-
- باعث حفظ واپس زنی تعارضات می‌شوند.
-
- اعتقاد بر این است که مکانیسم های دفاعی از ده سالگی به خوبی شکل می گیرند.
- مکانیسم های دفاعی نوعی یادگیری معمولی بیش نیستند و انتخاب و سنجش آگاهانه ای در اتخاذ آن ها مطلقا صورت نمی گیرد.( اسلامی نسب ، ۱۳۷۳)
۲-۲-۲-تقسیم بندی مکانیسم های دفاعی :
کوشش‌های بسیاری برای طبقه بندی مکانیسم های دفاعی انجام شده که به توافق یکسانی منجر نشده است.
(سیموندز)[۵۰] بر حسب نوع فعالیت مکانیسم های دفاعی را به چهار گروه تقسیم کرده :
-
- ممانعت از ظاهر شدن تمایلات (سرکوبی )
-
- فرار از شرایط تحریک کننده و با ایجاد کننده ی تمایلات (برگشت ، انکار، خیالبافی ، ترس و فراموشی)
-
- استتار منبع تمایلات (جابه جایی، درون فکنی ، همانندسازی ، فرافکنی، دلیل تراشی )
- تغییر ماهیت ظهور تمایلات.(تصعید ، عکس العمل سازی، جبران) (به نقل از احمد وند)
ویلنت (۱۹۷۱) مکانیسم های دفاعی مورد استفاده آزمودنیهای (طرح گرانت)[۵۱] را بر اساس میزان تحریف واقعیت به سه دسته تقسیم کرد:
-
- مکانیسم های دفاعی ناپخته : شدیداًً واقعیت را تحریف می‌کردند (انکار، فرافکنی، رویای روز برای حل مشکلات )
-
- مکانیسم های دفاعی روان رنجور: صرفاً یک تحریف متوسط از واقعیت به عمل می آورند.(توجیه عقلی ، واپس رانی، جابه جایی و واکنش وارونه)
- مکانیسم های دفاعی پخته : تحریف بسیار کمی از واقعیت دارند.(والایش ، فرونشانی ،نوعد دوستی ، انتظار، پیش‌بینی و شوخ طبعی ( به نقل از اندروار ، ۱۳۷۹)
۲-۳- دلبستگی
