۳- ۳- روش ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات

داده ها می‌توانند به شیوه های مختلف، در مکان های مختلف و از منابع مختلف جمع‌ آوری شوند. مصاحبه، پرسش نامه، مشاهده افراد و پدیده ها سه شیوه عمده ی جمع‌ آوری داده ها در پژوهش های پیمایشی _ تحلیلی هستند. از جهت مکانی، داده ها می‌توانند به شیوه های مختلف، در محیط طبیعی یا آزمایشگاهی جمع‌ آوری گردند. منابع جمع‌ آوری داده ها نیز می‌توانند دست اول یا دست دوم باشند. افراد و ‌گروه‌های برگزیده به منظور بررسی نظرات و عقاید آن ها، از جمله منابع دست اول اند و اسناد و پرونده های سازمان ها، نمونه ای از منابع دست دوم اند(دانایی فرد و دیگران، ۱۳۸۷). در تحقیق حاضر برای جمع‌ آوری داده ها از پرسشنامه دو قسمتی استفاده شد که در قسمت اول ویژگی های جمعیت شناختی(جنسیت، سن و تحصیلات) و در قسمت دوم اطلاعات اختصاصی مورد سؤال قرار گرفت. اطلاعات اختصاصی شامل: ۱) ابهام نقش، ۲) تعارض نقش، ۳)خودکارآمدی و ۴) خلاقیت کارکنان است، که پاسخ ها در طیف ۵ تایی (۱ = کاملاً موافقم، ۲= موافقم، ۳= نه موافقم و نه مخالفم، ۴= مخالفم و ۵= کاملاً مخالفم) قرار گرفته اند. به منظور سنجش ابهام نقش از پرسشنامه ریزو^[۶۹] و دیگران (۱۹۷۰) شامل ۶ گویه؛ تعارض نقش از پرسشنامه ریزو و دیگران (۱۹۷۰) شامل ۸ گویه؛ خودکارآمدی از پرسشنامه ریگس^[۷۰] و دیگران (۱۹۹۴) شامل ۱۰ گویه و خلاقیت کارکنان از پرسشنامه گانسن^[۷۱] و ویتز^[۷۲] (۱۹۹۶) که شامل ۳ گویه است استفاده شده است. پرسشنامه اصلی مورد استفاده در این تحقیق در پیوست آورده شده است.

۳- ۴- روایی^[۷۳] و پایایی^[۷۴] پرسشنامه

برای آن که بتوان به نتایج اندازه گیری اطمینان نمود و به عبارت ساده ادعا نمود که داده های حاصل از اندازه گیری قابل اعتماد هستند، ابزار اندازه گیری باید دارای دو خصوصیت باشد: روایی و پایایی. در این قسمت به بررسی روایی و پایایی پرسشنامه به کار رفته برای جمع‌ آوری اطلاعات می پردازیم.

۳- ۴- ۱- روایی

مفهوم اعتبار، ‌به این سؤال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد و با چه دقتی، خصیصه مورد نظر را می سنجد. بدون آگاهی از اعتبار ابزار نمی توان به دقت داده های حاصل از آن، اطمینان کرد. ابزار اندازه گیری ممکن است برای اندازه گیری یک خصیصه دارای اعتبار باشد اما برای خصیصه ای دیگر این امر صادق نباشد(سرمد و دیگران، ۱۳۸۸) ‌بنابرین‏ انجام اعتبارسنجی برای هریک از متغیرها لازم است. که در این تحقیق از روایی محتوا و روایی سازه جهت سنجش روایی ابزار تحقیق استفاده نموده ایم. روایی محتوا اطمینان می‌دهد که ابزار مورد نظر به تعداد کافی پرسش مناسب برای اندازه گیری مفهوم مورد سنجش را در بردارد. روایی ظاهری یک شاخص حداقل برای روایی محتوا است(سکاران، ۱۳۸۵)، که در تحقیق حاضر بر اساس نظر اساتید راهنما و مشاور و همچنین تعدادی از خبرگان رشته مدیریت مورد تأیید قرار گرفت. روایی سازه یا ساخت بیان می‌کند نتایج به دست آمده از کاربرد یک ابزار اندازه گیری تا چه حد با نظریه هایی که آزمون بر محور آن ها تدوین شده است تناسب دارد(سکاران، ۱۳۸۵). به منظور تعیین روایی سازه، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. تحلیل عاملی می‌تواند به دو صورت اکتشافی و تأییدی انجام شود. این که کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود مبتنی بر هدف تحلیل داده ها است. در تحلیل عاملی اکتشافی پژوهشگر به دنبال بررسی داده های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص ها و نیز روابط بین آن ها‌ است و این کار را بدون تحمیل هر گونه مدل معینی انجام می‌دهد. به بیان دیگر تحلیل اکتشافی علاوه بر آن که ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد می‌تواند ساختارساز، مدل ساز یا فرضیه ساز باشد(هومن، ۱۳۸۴). تحلیل عاملی تأییدی به واقع بسط تحلیل عاملی معمولی است، که در آن فرضیه های معینی درباره ساختار بارهای عاملی و همبستگی متقابل بین متغیرها، مورد آزمون قرار می‌گیرد. در تحقیق حاضر به منظور تحلیل عاملی تأییدی از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده شد که بعد از تجزیه و تحلیل چهار گویه ۷، ۸ ، ۱۴ و ۲۴ از فرایند تجزیه و تحلیل کنار گذاشته شدند، در فصل چهارم به ارائه نتایج تحلیل عاملی تأییدی می پردازیم.

۳- ۴- ۲- پایایی

اعتماد پذیری، میزان پایایی و سازگاری ابزار تحقیق در اندازه گیری یک مفهوم است(سکاران، ۱۳۸۵). روش عمده برای تعیین پایایی ضریب آلفای کرونباخ است که به منظور محاسبه هماهنگی درونی ابزارهای اندازه گیری از جمله پرسشنامه به کار می رود(سرمد و دیگران،۱۳۸۸). ضریب آلفایی کرونباخ عددی است بین صفر و یک. مقادیر آلفای کرونباخ کمتر از ۶/۰ نشان دهنده پایایی ضعیف است، آلفای بین ۷/۰ تا ۸/۰ نشان دهنده پایایی نسبتاً خوب و آلفای بالاتراز ۸/۰ نشان از پایایی خوب دارد(سکاران ، ۱۳۸۵). در تحقیق حاضر نیز بررسی پایایی با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ صورت گرفت که مقادیر آن برای تمام متغیر‌ها بالاتر از۸/۰ به دست آمد. ‌بنابرین‏ می توان نتیجه گرفت که پایایی پرسشنامه تحقیق خوب است که در فصل چهارم این یافته ها ارائه گردیده است.

۳- ۵- روش تجزیه و تحلیل

مقصود اصلی از تحلیل، یعنی تنظیم و خلاصه کردن داده ها به صورت اطلاعاتی روشن، خوانا، مستدل و تفسیرپذیر به گونه ای که بتوان روابط موجود در مسائل را کشف و بررسی کرده و آن ها را آزمود. تفسیر بر پایه یافته ها و نتایج حاصل از تحلیل درباره ی روابط مورد مطالعه، استنباط به عمل می آورد و درباره ی روابط مورد مطالعه، نتیجه گیری می‌کند. تفسیر مقصود تحلیل است(هومن، ۱۳۸۴). در این تحقیق از مدل یابی معادلات ساختاری و رگرسیون چندگانه تعدیل شده برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است که در ادامه این روش ها معرفی می‌گردند.

۳-۵-۱- مدل یابی معادلات ساختاری