آموزش گاه به معنیinstruction است یعنی کلیه فعالیت های که به منظور ایجاد یادگیری در یادگیرنده از جانب معلم طرحریزی می شود و بین معلم و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می‌یابد. این تعریف ‌در مورد آموزش کلاسی صدق می‌کند و انواع آموزش را دربر نمی گیرد (شریعتمداری، ۱۳۸۲).

آموزش کوشش های است که در جهت ارتقای سطح دانش و آگاهی مهارت های فنی و حرفه ای و شغلی و نیز ایجاد رفتار مطلوب در کارکنان سازمان به عمل می‌آید و آنان را آماده انجام وظایف و مسئولیت های شغلی خود می کند (ابطحی، ۱۳۷۴).

به طور کلی آموزش در داخل سازمان ها به منظور بهبود و کسب مهارت های شغلی جدید، آماده شدن برای حرکت در مسیرهای شغلی مناسب و رفع نیازهای حرفه ای به کار می رود و تنها مفهوم کارآموزی، کارورزی یا تمرین عملی در زمینه بخصوص را در بر نمی گیرد، بلکه دامنه آن بقدری وسیع و گسترده می شود که از فراگیری یک حرفه و یا فن ساده شروع شده و با احاطه کامل بر علوم و فنون بسیار پیچیده، چگونگی رفتار و برخوردهای مناسب در مقابل مسائل انسانی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشیده می شود (عباسیان و جنت، ۱۳۸۸).

۲-۳٫ آموزش ضمن خدمت کارکنان:

همانند بسیاری دیگر از مفاهیمی که با قلمروهای پیچیده فعالت های انسانی سروکار دارند، آموزش ضمن خدمت نیز مفهومی بحث انگیز است که درباره آن توافق نظر وجود ندارد؛ به عبارت روشنتر در کشورهای مختلف با توجه به گستره آموزش ضمن خدمت کارکنان، تعریف و برداشت متفاوتی از این واژه ارائه می شود. برای آنکه برداشت روشن تری از مفهوم آموزش ضمن خدمت داشته باشیم، بهتر است ابتدا آموزش‌های مختلف سازمانی را بررسی کنیم؛ زیرا در این صورت درک مفهوم آموزش ضمن خدمت کارکنان آسانتر خواهد بود ( فتحی واجارگاه، ۱۳۸۷).

هر نظام آموزشی در سازمان وظیفه دارد تا اطلاعات، مهارت ها و بینش لازم را به بهترین راه به کارکنان خود ارائه دهد تا آن ها برای احراز مشاغل مورد نظر آمادگی لازم را پیدا کنند. به همین منظور آموزش به عنوان مؤثرترین عامل برای تربیت و تجهیز نیروی انسانی سازمان و بهره گیری هرچه بهتر از نیرو ها، وارد عمل می شود. اساس آموزش آشنای کارمند با وظایفی است که در شغل مورد نظر به او محول می شود به طوری که پس از پایان دوره آموزشی بتواند به خوبی از عهده وظایف حرفه ای خود برآید (کاظمی، ۱۳۸۰).

جان اف می^[۴] معتقد است آموزش ضمن خدمت باعث می شود دانش و اطلاعات، مهارت ها، رفتارها و نگرش های کارکنان بهبود یابد و در نتیجه منجر به افزایش کارایی در شغل فعلی، کسب شرایط بهتر برای احراز مقدمات بالاتر و بالا بردن راندمان کاری و افزایش تولید می شود (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۷).

آموزش کارکنان ضمن تسهیل تحقق اهداف سازمانی از طریق بهبود عملکرد فردی و گروهی، ایجاد انعطاف پذیری در مقابل تغییر و کاستن از مقاومت های ناخواسته، موجب می شود که کارکنان از طریق شناخت منافع خود و سازمان، از منابع محدود سازمان حداکثر بازدهی را به دست آورند (صدری، ۱۳۸۳).

۲-۳٫ انواع آموزش های ضمن خدمت:

۲-۳-۱٫ آموزش های ضمن خدمت با توجه به زمان به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. 1. آموزش های کوتاه مدت تخصصی: این آموزش ها از لحاظ زمانی محدود و از چند هفته تا چند ماه متغییر است. فلسفه اصلی آموزش های ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی اینگونه ‌آموزش‌هاست. زیرا از یک سو این نوع آموزش‌ها دقیقا در رابطه با وظایف و مسئولیت های شغلی ارائه می‌شوند و از سوی دیگر این آموزش ها اساسا مبتنی بر نیازهای مهم سازمان و کارکنان هستند. مثل آموزش برای حسابداران، مدیران و مجریان.

1. آموزش های بلند مدت: این نوع آموزش ها از لحاظ زمانی وسیعتر و به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می‌شوند که بیشتر در کشورهای آسیایی مانند ایران، پاکستان، کره و نپال و …رایج است. این آموزش ها اغلب به سه صورت یا نظام ارائه می شود:

• • آموزش های بلند مدتی که دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی رسمی خارج از سازمان برگزار می شود.

• • آموزش هایی که با همکاری مراکز آموزش سازمان ذیربط، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی محلی برگزار می شود.

• آموزش های که عموما در داخل سازمان ذیربط برگزار می شود.

1. آموزش های ترکیبی یا میانگین: این آموزش ها به صورت دوره های کوتاه مدت تخصصی در فواصل زمانی محدود ارائه می‌شوند. از لحاظ هدف، ساختار معینی دارند و در نهایت به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می شود (فتحی واجارگاه،۱۳۸۷).

۲-۳-۲٫ آموزش ضمن خدمت را می توان بر حسب ماهیت به دو دسته تخصصی و عمومی تقسیم کرد:

1. 1. آموزش های تخصصی: در این آموزش ها، بیشتر روی موضوعات و مطالبی که در دوره های آموزشی قبل از خدمت به میزان لازم مورد توجه قرار نگرفته اند حالا که نیازهای سازمان ایجاب می‌کند فرد از توانایی ها و مهارت های ویژه ای برخوردار باشد، ضرورت این آموزش ها احساس می شود.

1. آموزش های عمومی: در این نوع آموزش ها بیشتر روی ایجاد، بینش، نگرش و طرز فکر بین کارکنان سازمان و یا ایجاد و توسعه بعضی از مهارت‌های عمومی به کارکنان تمرکز می شود (سعیدی،۱۳۷۹).

۲-۳-۳٫ آموزش ضمن خدمت را بر حسب هدف به انواع زیر تقسیم کرده‌اند:

1. 1. آموزش های جبرانی: این نوع آموزش‌ها بیشتر برای بهبود و جبران کمبودهای دانشی کارکنان صورت می‌گیرد. اهمیت این آموزش‌ها در برخی از کشورهای جهان سوم به علت نبود مهارت و دانش کارکنان می‌باشد. اما پس از استقرار و اثبات ساختارهای سازمانی یا سازمان اجتماعی برای بهبود وضعیت تحصیلی و آموزشی کارکنان اقدام شد.

1. 1. دانش افزایی: این نوع آموزش های ضمن خدمت دو هدف اساسی را به طور همزمان دنبال می‌کنند: ۱- ارائه پیشرفت ها و اطلاعات علمی جدید به کارکنان در خصوص حرفه مورد تصدی. ۲- کمک به کارکنان در جهت کسب صلاحیت ها و مدارک تحصیلی بالاتر. این دوره ها از طریق راهبردهای مختلف آموزش ضمن خدمت نظیر آموزش از راه دور، آموزش حضوری، دوره های نیمه وقت و … طراحی می شود (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۷).

1. 1. دوره های توجیه: این دوره ها به منظور آشنایی با دستورالعملها، بخشنامه ها و رویه های انجام کار و همچنین آشنایی معلمان و مدیران، با شیوه انجام کار، برگزار می شود.

1. دوره بازآموزی: در این شیوه فرض بر این است که دانش قبلی مدیران و معلمان فراموش شده یا آنکه با نیازهای جدید سازگاری لازم را ندارد. ‌بنابرین‏ هرچند سال یکبار لازم است دست اندر کاران آموزشی آموخته های قبلی خود را بازنگری یا مرور کنند (سعیدی، ۱۳۷۹).

۲-۴٫ تاریخچه آموزش ضمن خدمت در ایران

در زمینه آموزش های ضمن خدمت در کشورمان سند مکتوبی دال بر وجود این آموزش‌ها در سالیان گذشته وجود ندارد اما شواهد حاکی از آن است که این آموزش‌ها در ابتدا به صورت استاد- شاگردی بوده است که از طریق آن به انتقال دانش و معلومات پرداخته می شود(دادرس یگانه، ۱۳۸۱).