نگاه کریمانه اسلام به حقوق اقلیتها این است که اسلام با نگاهی جامع وعمیق به تمامی افراد تحت حاکمیت خود نگاه می‌کند که دارای حقوقی هستند وباید این حقوق رعایت شودوآنجا که امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند:”محترم بودن حق مسلمان مشخص است ولی حق غیرمسلمان هم ازاین جهت دراسلام احترام وارزش دارد که درانسانیت با مسلمانان مشترک است”[۷۴] بنابرین بر اساس نگرش مترقی اسلام ،برخورداری ازعدالت وبهره برداری از حیات انسانی ،حق همه افرادی است که در سایه حکومت اسلامی زندگی می‌کنند ،چه مسلمان باشند یا غیرمسلمان .واینکه “هیچ کس مجازنیست مانع تحقق حق کسی بشود،وهیچ کس ماذون نیست خودرابردیگری ترجیح دهد ودراستفاده ازمواهب الهی انحصارطلب باشد وهمگان موظفند انسان گرفتارطبیعی ووامانده رانسبت به اصل کمال ونصاب لازم آن کمک کند،گرچه نسبت به مراحل برترازآن الزامی درکارنیست”[۷۵]
بخش چهارم:
حقوق غیرمسلمانان درجامعه اسلامی
مسئله تعیین حقوق ووظایف بیگانگان ، از موضوعات حقوق بین الملل خصوصی است که از دیرباز مورد بحث بوده است،درگذشته های دور برای بیگانگان حقوق روشن وفراوانی وجود نداشت،امادر نظام حقوقی اسلام ازهمان آغاز وازچهارده قرن پیش بیشترین وبهترین حقوق از طرف دولت اسلامی برای بیگانگانی که به شکل قانونی درقلمرو دولت اسلامی زندگی می‌کنند پیش‌بینی شده است.به عبارت دیگر “درآن زمان که دولت‌ها اعم از دولت‌های دینی و غیردینی برای بیگانگان کمترین حقی جزء از سرضرورت واجبارقائل نبودند،نظام حقوقی اسلام به نیکوترین صورت ،تمام آنچه را که امروز تحت عنوان حداقل حقوق انسانی برای بیگانگان معروف شده است برای آن ها به رسمیت شناخت . ازجان،مال،منزل ومسکن آنان حمایت کرد وحق اشتغال به هر گونه حرفه وصنعت وتجارت مشروع رابرای آنان به رسمیت شناخت”[۷۶]
هرانسان مسلمانی مکلف است درقبال غیرمسلمانان مخصوصاً اقلیتهای مذهبی اهل ذمه،رفتاری بشردوستانه وانسانی داشته باشد. در این زمینه قرآن کریم می فرمایند”ای مسلمانان دربرخوردبا اهل کتاب گفتگو ومجادله نکنید مگربه نیکوترین روش و…”[۷۷] ، ازجمله اصولی که مسلمانان باید درمورد اقلیتهای مذهبی اهل ذمه رعایت کنند اصل دوستی، برابری ، عدالت و رعایت حقوق و آزادی‌های انسانی می‌باشد. احادیث و اخبار متعددی از پیامبر(ص) وائمه معصومین(ع) درخصوص حقوق اقلیتها نقل شده است.در این زمینه حدیثی ازپیامبر(ص) نقل شده است که می فرمایند:”کسی که به ذمی ظلم کند ویا تکلیفی فوق طاقت برایش معین نماید من دشمن اوخواهم بود”[۷۸] همچنین داستان‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد که رفتار خوب پیامبر با اهل کتاب رانشان می‌دهد،”وقتی پیامبر (ص)درتشییع جنازه یکی ازیهودیان مدینه شرکت کرده بود گروهی ازصحابه هم به دنبال او بودندو از اینکه پیامبر ازجنازه یهودی تشییع کرده ناخشنودی خودرا ابراز می داشتند،پیامبر (ص)اصحاب خودرا مخاطب قرارداده پرسید:آیا این یهودی انسان نبوده است؟یاران اوخاموش شدند”[۷۹]
به نظرمی رسد رسول گرامی اسلام (ص) با طرح این پرسش بحث برابری انسان‌ها را مطرح ساخته است.
همچنین مولای متقیان حضرت علی(ع) درفرمانی ، به مالک اشتر ،فرمودند:”هان ای مالک ،دلت را جایگاه رحمت به ملت قرارده،با آنان محبت وعطوفت فراوان داشته باش .برای آنان چون حیوان درنده ای که جان ومال آنان را تباه کنی مباش(زیرا)آنان یکی ازدودسته اندیا برادر دینی تواند و یا انسانی همانند و برابر تو”[۸۰] همچنین دراعلامیه جهانی حقوق بشراسلام که توسط کنفرانس اسلامی تدوین وتصویب شده است دربرخی ازمواد آن به حقوق اقلیتها اشاره شده است که درماده ۹ آن اشاره شده است:هر انسانی حق دارد درامنیت جانی ودینی وخانواده ای وناموسی زندگی کند”[۸۱] همانطورکه گفته شد اقلیت های مذهبی می‌توانند درشرایطی درجامعه اسلامی زندگی کنند.
۱-بخشی ازحقوق اقلیتها :
بایدبه این مسئله اشاره کرد که حقوق اقلیتها دراسلام بسیار وسیع وگسترده است که در این مجال به چند مورد آن اشاره می شود:
۱-۱)حق آزادی عقیده:
یکی از حقوقی که اسلام برای اقلیتها درنظرگرفته است حق آزادی عقیده است که بر اساس آن اقلیتها مجازند آن گونه که در شریعت خود واجب می دانند،عبادت کنند وبه عقیده خود پایبند بوده و اجبار وفشاری درارتباط با ترک عقیده وپذیرش عقیده اسلام نداشته باشند.پیامبر اسلام (ص) به اقلیتها اجازه کامل دادند که بر اساس شریعت خود عمل کنند و در این مورد حادثه تاریخی ذیل رخ داده است که “گروهی ازنصارای نجران به مسجد پیامبر درآمدند وبه سوی شرق نمازگزاردند و پیامبر فرمودند که آنان را آزاد بگذارید،آنان حق دارند طبق شریعت خودرفتارکنند گرچه آن عمل ازدیدگاه اسلام حرام باشد و احدی ازمسلمانان حق اعتراض ندارند،مگراینکه به آن عمل حرام تجاهر کنند”[۸۲]
درخصوص آزادی عقیده ازنظر اسلام یکی ازنویسندگان می‌گوید:”هرفردی آزاد است هر گونه اعتقاد مذهبی را که بدان مایل است،داشته باشد وهیچ کس حق تعرض به او را ندارد،زیرا بسیاری از اندیشمندان معتقدند که معتقدات مذهبی جنبه شخصی دارد ولذا نباید حقوق افراد در این زمینه تضییع شود”[۸۳]
به هرتقدیر درجایی ازتاریخ اشاره نشده است که رسول خدا(ص) اهل کتابی را به علت اینکه اسلام نیاورده است،کشته ویا شکنجه کرده ویا او را به زندان انداخته ویا او را از دین وآداب و رسومش بازداشته باشد.
۲-۱)حق آزادی بیان:
بر اساس این حق غیرمسلمانان حق دارند در همه زمینه‌های عقیدتی ،فکری،قانونگذاری وسیاسی اظهارنظرکنند،بدون آنکه مورد تعقیب ،تهدید ویا آزار قرار گیرند.اسلام آزادی نظررا جایزشمرده وآن را حق طبیعی هر انسانی دانسته است،”انسان آزاد است تادرباره هرچه که بخواهد،سخن گوید وآزاداست بحث کند وحکومت موجود را اگرازراه حق به کژراهه رفت به نقد بکشد،لیک آیین اسلام اجازه نمی دهد که ازاین آزادی درراه دشمنی با دیگران استفاده شود”[۸۴]
۳-۱)حق آزادی سیاسی:
آزادی سیاسی ازانواع آزادی هایی است که اسلام آن را پذیرفته است .معنای آزادی سیاسی آن است که”آدمی در هیئت حاکمه دولت وجامعه عضوی فعال باشد،چندان که فرصت برای او مهیا باشد،آن گونه که خواستش شنیده شود واو بر وضع قوانین و ترسیم سیاست حکومت اثرگذارباشد واین از رهگذر استفاده ازحقوق او در آزادی بیان وآزادی رأی گیری درباره قوانین خواهدبود”[۸۵] اسلام افراد را از آزادی های سیاسی برخوردارساخته ودولت را ملزم کرده ازآن حمایت کنند.
۴-۱)حق امنیت:
در حکومت اسلامی ،اقلیتهای مذهبی حق امنیت دارند وبه دور از هرگونه تعرض وآسیبی ،درامن وامان تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی می‌کنند.”بر اساس این حق ،اقلیتهای مذهبی درجامعه اسلامی نه تنها از طرف مسلمانان درامنیت وآسایش هستند بلکه حکومت اسلامی خودرا موظف می‌داند ازآنها در مقابل متجاوزان خارجی هم حمایت کند واجازه کوچک‌ترین تعرض به جان ومال آنهاراندهد”[۸۶] همچنین در این زمینه جنگ علیه مشرکین وکفار نیز درحقوق بین الملل اسلام آیینی دارد “ومادامی که دشمن تعدی نکند،مسلمانان جنگ نمی کنند ودرهنگام دفاع نیزصرفاً مقابله به مثل کرده ،وازاصول قانونی تجاوزنخواهند کرد و تجاوز ازمقررات جنگ،تعدی به حکم خداوند است”[۸۷]
۵-۱)حق برخورداری ازعدالت اجتماعی:
عدالت اجتماعی دراسلام دارای جایگاه مهم واساسی می‌باشد واسلام یکی ازاهداف انبیاء را برقرای عدالت دانسته است واجرای آن را به طورمطلق وبدون هیچ گونه قید وشرطی مطرح کرده‌است .مولای متقیان حضرت علی (ع) در نامه خود به مالک اشتر می نویسند”عدالت رادرحق اهل
