مطالعات کوپر اسمیت (۱۹۶۸) ، نشان داده که اندک افراد دارای عزت نفس بالا و خوش بین قادرند در گروه نفوذ و تأثیر داشته و تا حدی جهت آن را تعیین کنند . این افراد مستقل از اجتماع نظراتی دارند و قادرند حتی با فشارهای اجتماعی ، استقلال فکری خود را حفظ کنند . همچنین اتکسینون (۱۹۷۵) ، بیان می‌دارد خوش بینی افراد دارای عزت نفس بالا ناشی از تخیلات نبوده بلکه بیشتر بر اساس یک ارزیابی ثابت از توانایی ها ، مهارت های اجتماعی و خصوصیات فرد است . آن ها خود پسند نبوده با مشکلات شخصی مشغولیت ذهنی نداشته و کمتر دچار ناراحتی هایی نظیر بی خوابی ، خستگی ، سردرد و … می­شوند (برنا و سواری ۱۳۸۹) .

دلگرم سازی با پذیرش افراد همان گونه که هستند ، و با تأکیدی که بر نقاط مثبت می‌کند به شکل گیری عزت نفس منجر می شود . کسانی که در خود احساس شایستگی می‌کنند و با نگرش مثبتی که نسبت به خود و محیط اطراف دارند در انجام وظایف خود موفق تر هستند و پیشرفت بیشتری دارند (پپی و همکاران ، ۲۰۰۶) .

۲-۲-۷-کم رویی و کاهش عزت نفس

کم رویی^[۶۷] یکی از متغیرهایی است که با عزت نفس در ارتباط است . کم رویی یک ناتوانی و معلولیت فراگیر اجتماعی است که در آن فرد از مواجه شدن با افراد ناآشنا و ارتباط اجتماعی گریز دارد . کم رویی و حراس اجتماعی نه تنها با احساس ناراحتی از بودن در جمع و تصویر سازی ذهنی منفی از خود و خود کم بینی همراه است بلکه با قضاوت های غیر طبیعی از خود و دیگران نیز همراه است . در بسیاری از مواقع ، کم رویی اصلی ترین مانع شکوفایی قابلیت ها ، خلاقیت ها و ایفای مسئولیت هاست (افروز ، ۱۳۸۱) .

وقتی افراد از نظر ویژگی شخصیتی کم رویی ؛ مانند نگرانی ، تنش و واکنش منفی نسبت به افراد نا آشنا ، احساس های غیر ماهرانه و ناراحت کننده داشته باشند ، به عنوان افرادی تلقی می­شوند که در موقعیت های اجتماعی و تحصیلی از مهارت کافی برخوردار نیستند و در نتیجه عزت نفس (خود ارزشمندی) در آن ها کاهش می­یابد (رجبی و عباسی ، ۱۳۸۹) .

امروزه در خانه ، مدارس و دانشگاه ها ، رفتارهای آسیب زا مانند پرخاشگری ، اضطراب ، ناسازگاری ، احساس پوچی و بی ارزشی و رفتارهای دیگری از این قبیل به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است . از جمله عواملی که باعث می­شوند جوانان و نوجوانان به چنین عواقب منفی و مخاطره آمیزی دچار شوند کم رویی شدید و عزت نفس ضعیف است (مک گرا^[۶۸]، ترجمه قراچه داغی ، ۱۳۸۴) .

یکی از مهمترین عوامل ایجاد و تقویت اعتماد به نفس نوجوانان و جوانان کمبود و یا نا موفق ، فراوانی و موفقیت هایآن ها در انجام فعالیت های مختلف می‌باشد . جوانی که تجارب چندانی از موفقیت ندارد ، هر قدر در انجام فعالیت های مختلف با موفقیت بیشتری مواجه گردد ، حس کارایی ارزشمندی و بالتبع اعتماد و عزت نفس در او تقویت می­ شود (رجبی و عباسی ، ۱۳۸۹) .

باس^[۶۹] در سال (۱۹۸۰) ، دریافت که افراد کم رو ، فاقد مهارت اجتماعی و عزت نفس هستند ولی در عین حال به شدت مایلند خودشان را به عنوان انسان های اجتماعی بشناسند ، در نتیجه در روابط بین فردی غیر ماهرانه عمل می‌کنند (منتظر غیب و احقر ، ۱۳۹۰) .

نتایج پژوهشی کیت^[۷۰] (۲۰۰۷)، بیانگر آن است که افراد کم رو به جنبه‌های منفی شخصیت خود توجه دارند . آن ها نقاط ضعفشان را بزرگ و نقاط قوت خود را کم ارزش می دانند و این امر باعث می شود که در تصمیم گیری های آینده و حتی ‌در مورد مشکلات جدید عقب نشینی کند و عزت نفس خود را از دست بدهد (همان منبع) .

در یک مطالعه ی جدید باس ، نشان داد که سطوح کم رویی در دانش آموزان پسر از دانش آموزان دختر بیشتر و احساس تنهایی در دانش آموزان دختر از دانش آموزان پسر بیشتر است . ضمناً بین احساس کم رویی و تنهایی همبستگی مثبت وجود دارد (باس ، ۲۰۱۰) .

با توجه به پژوهش ها ، سخت رویی در کاهش آسیب ها و استرس ها و کم رویی اهمیت خاصی دارد به گونه ای افرادی که سخت رویی بالایی دارند ، توانایی بهتری برای مقابله با کم رویی دارند . لذا با توجه به سخت رویی افراد از اهمیت بسیاری برخوردار است و می ­تواند راهگشای سیاست‌گذاری های مناسب در زمینه ی آسیب های روانی از کم رویی در دانشجویان باشد (منتظرغیب و احقر ، ۱۳۹۰) .

هم چنین یافته های پژوهش ها نشان داده‌اند افرادی که ارتباط اجتماعی بیشتری دارند در به کارگیری مهارت های زندگی تبحر خاص دارند ، کمتر دچار بیماری های روانی ‌و جسمانی می‌شوند و برعکس ، بیماری های روانی و جسمانی در افراد تنها ، گوشه گیر و مضطرب که دارای احساس کم رویی شدید و عزت نفس ضعیف می­باشند بیشتر است (مک گرا ؛ ترجمه ی قراچه داغی ، ۱۳۸۴) .

وجود روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر ، منبع ایمنی ، اعتماد ، راحتی و آسایش هر انسانی است که به تبع آن می‌تواند در رشد عزت نفس و کاهش احساس کم رویی و بی ارزشی او نیز مؤثر واقع شود .

۲-۲-۸-توکل و ایجاد عزت نفس

یکی از مهم ترین عواملی که تحت تأثیر معنویات و باورهای مذهبی قرار می‌گیرد ، عزت نفس است . اعتقاد قلبی و واقعی به خداوند و قدرت بی همتای او عاملی مهم در ایجاد عزت نفس و اعتماد به نفس می‌باشد . وقتی با قدرتی بی بدیل و بزرگ ارتباط داشته باشی ، احساس می­کنی از پشتیبانی او بهره مند هستی و این احساس به تو قدرت و عزت می‌دهد . هنری لینک^[۷۱] روان شناس آمریکایی می­گوید ، در نتیجه ی تحقیقات طولانی خود ‌به این موضوع پی برده ام . کسی که با دین سر و کار داشته باشد و به عبادت بپردازد ، آن چنان شخصیتی قوی و نیرومند پیدا می­ کند که هیچ گاه یک نفر بی­دین نمی­تواند چنین شخصیتی به دست آورد (پناهی ، ۱۳۸۴ : ۱۵۳) .

بزرگان و معصومین (ع) نیز در کلامشان به تکرار از کرامت نفس سخن گفته اند ، مؤمن اجازه ندارد عزت ، کرامت و حرمت نفس خود را جریحه دار سازد . رسول اکرم (ص) فرموده است : «حاجات هایتان را بخواهید و عزت نفس را از دست ندهید» . اما جواد (ع) نیز می­فرماید : «عزت مؤمن در بی نیازی او از مردم است» . البته عزت نفس به معنای بی نیازی کامل از خلق خدا نیست ، چرا که خداوند انسان را موجودی اجتماعی آفریده که به تنهایی و بدون کمک هم نوعان ، قادر به رفع نیازهای مادی نیست (پناهی ، ۱۳۸۴) .

پژوهشگران دریافته­اند که دعا ، نماز و ایمان محکم ؛ نگرانی ، هیجان و ترس را برطرف می‌سازد ایمان در ارتباط مستمر با تنها منبع قدرت عالم هستی شکل می‌گیرد . البته این افکار ، زمانی به انسان عزت و سربلندی می‌دهد که ریشه ای صحیح ، اعمالی صالح و نیتی پاک داشته باشد . اصولاً ایمان تأثیر به سزایی در نفس انسان دارد . هم چنین یافته ها نشان می‌دهد که در همه ی شاخص های ذهنی و بیشتر شاخص­ های عینی،دعا کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش عزت نفس را موجب شده است(محتشمی،۱۳۸۶ :۱۳۳) .