۱-رهبر به عنوان مجری:
رهبر یک گروه یا سازمان اعم از اینکه خود سیاست‌های گروه را تعیین نماید یا ننماید مسئولیت های بازبینی و اجرای این سیاست ها را به عهده خواهد داشت البته معمولا رهبر سعی می‌کند در قالب ظرفیت اجرائی خود انجام کار ها را به اعضای گروه واگذار نماید و کمتر شخصاً در فعالیت های گروه درگیر شود چرا که در غیر این صورت مانع توسعه مسئولیت اعضای گروه و سازمان می‌گردد و خود به صورت یک تنگنا در می‌آید (ال دفت[۵۰] ، ۱۳۸۰: ۱۵۲).
۲-رهبر به عنوان برنامه ریز :
تصمیم گیری در مورد انتخاب روش ها و وسایل برای نیل به هدف های سازمان یکی از وظایف رهبر سازمان است که جزء برنامه ریزی گروه می‌باشد البته لازم به ذکر است که این تصمیمات می‌تواند مربوط به برنامه ریزی کوتاه مدت یا بلند مدت باشد و طبیعی است که رهبر بیش از سایر اعضاء اطلاعات مربوط به برنامه ریزی را در اختیار داشته باشد (احمدی ، ۱۳۸۶: ۲۲۰).
۳-رهبر به عنوان سیاستگذار :
درگیر شدن در طراحی هدف ها و سیاست‌گذاری های یک گروه یا سازمان و دخالت برای پیاده کردن آن ها از وظایف مهم رهبری گروه یا سازمان می‌باشد اعم از اینکه این سیاست‌گذاری مستقیماً توسط خود رهبر صورت گیرد یا از سطوح بالاتر از سازمان ابلاغ شود و یا اینکه از طریق رده های پایین سازمان پیشنهاد گردد (چاپمن[۵۱] ، ترجمه رمضانی ، ۱۳۸۱ : ۲۴).
۴-رهبر به عنوان واسط یا داور :
با توجه به قدرت تشویق و تنبیه که در اختیار رهبری است نقش او به عنوان یک واسطه یا داور در حل تضاد های داخلی گروه و افراد از اهمیت خاصی برخوردار است پس رهبر می‌تواند دسته بندی های داخل گروه را تقبل دهد و یا تشدید نماید و برای قضاوت کردن بین افراد گروه و آشتی دادن آن ها بیش از دیگران توانایی دارد ( رضاییان ، ۱۳۸۳: ۲۳۰ ).
۵-رهبر به عنوان متخصص :
معمولاً فردی که بیشترین دانش و تخصص لازم را در خصوص وسایل مربوط به یک گروه را دارد به عنوان رهبر گروه انتخاب می‌گردد چرا که تخصص ، دانش ، نقش یک فرد را به عنوان رهبر حتی در گروه ها و سازمان های رسمی پر رنگ می کند و به او اعتبار و وزن می بخشد و در گروه‌های غیر رسمی این ویژگی بیش از گروه‌های رسمی به انتخاب شخص به عنوان رهبر کمک می کند ( احمدی ، ۱۳۸۶: ۲۳۲).
۶-رهبر به عنوان کنترل کننده روابط داخلی :
با توجه به میزان اشرافی که رهبر نسبت به جزئیات گروه و روابط گروهی دارد نسبت به کنترل روابط داخلی گروه نقش مهم و سازنده ای را ایفا می کند (چاپمن، ترجمه رمضانی ،۱۳۸۱: ۳۰ ).
۷-رهبر به عنوان نماینده خارجی گروه :
در واقع رهبر دروازه بان گروه است چرا که رهبر معمولاً بیشتر از سایر افراد از هدف ها و برنامه های گروه آگاه بوده و به نیازها و خواسته های آن ها آشنایی دارد همچنین برای نمایندگی یا پاسخ‌گویی گروه در خارج از گروه یا سازمان بیش از افراد گروه صلاحیت خواهد داشت ( ایران نژاد پاریزی ، ۱۳۸۱ : ۲۳۰ ).
۸-رهبر به عنوان مسئول تشویقات و تنبیهات :
قدرت تشویق و تنبیه اعم از اینکه در قالب مسائل مالی ، ترفیع و ارتقاء افراد باشد وسیله ای است که رهبر توسط آن می‌تواند کنترل خود را روی گروه یا سازمان اعمال نماید ۰(کافی،۱۳۸۵: ۴۸۰).
۹-رهبر به عنوان جانشین مسئولیت های فردی :
گاهی رهبر تصمیم مربوط به یک فرد را خود اتخاذ می کند تا فشار ناشی از عواقب آن بعهده او باشد ، افراد نیز متقابلاً گاهی تمایل دارند که در مواردی قدرت تصمیم گیری را به مدیر یا رهبر واگذار نماید تا از هر گونه عوارض مربوط به نتایج آن در آرامش باشند بنابرین در اینگونه موارد در حقیقت رهبر مسئولیت فردی اعضای سازمان را شخصاً عهده دار شده است (رضائیان ،۱۳۸۳: ۲۴۰).
۱۰-رهبر به عنوان نمونه :
لازم است که رهبر گروه خود نمونه بارز رفتار هایی باشد که از افراد گروه انتظار می رود . مثلاً یک رهبر مذهبی بایستی در مجامع عمومی مظهر تمام فضائل اخلاقی باشد که دیگران را به آن موعظه می کند و یا یک فرمانده نظامی که می‌خواهد سپاه او با شجاعت باشد باید مظهر شجاعت و جسارت باشد (ایران نژاد پاریزی ، ۱۳۸۱: ۲۲۵ ).
۱۱-رهبر به عنوان علامت گروه :
همان طور که علائمی نظیر لباس متحد الشکل نام ها و حرکات خاص در شناسایی یک گروه یا مجموعه نقش دارد رهبر نیز به عنوان سمبل یا علامتی در شناخت آن گروه نقش پیدا می‌کند ، بخصوص موقعی که رهبر برای مدت طولانی در حیات آن مجموعه وجود داشته باشد نهادینه شود ( ایران نژاد پاریزی ، ۱۳۸۱: ۲۳۲).
۱۲- رهبر به عنوان سپر بلا :
رهبر در صورت لزوم پاسخگوی عوارض ناشی از نتایج کار دیگران می‌گردد ، در حقیقت در سطح گروه یا سازمان نیز می‌تواند عامل و محلی برای جلوگیری از استیلای روحیه ، یأس و نا امیدی در شکست های گروه باشد و یا تقبل مسئولیت این شکست ها سپر بلای افراد سازمان و گروه گردد (رضائیان ، ۱۳۸۳: ۶۵).
۱۳- رهبر به عنوان ایدئولوژیست :
در واقع ایدئولوژی چیزی است که در عمق وجود اعضا نفوذ کرده و در شکل گیری رفتار ، گفتار و ذهنیات افراد نقش مهمی دارد پس گروه را بر عهده دارد زیرا در این نقش است که رهبر به عنوان منبع اعتقادات ، ارزش‌ها و معیار های افراد داخل گروه یا مجموعه متجلی می‌گردد (رضائیان ، ۱۳۸۳: ۲۲۲).
۱۴- رهبر به عنوان شبه پدر :
رهبر می‌تواند در بسیاری از موارد منبعی برای پاسخ به تمایلات و احساسات پیروان به حساب آید و پیروان او را همچون پدری که هم تشویق و هم تنبیه او جنبه دلسوزی دارد پنداشته و مسائل و مشکلات خود را با او در میان بگذارند (مشبکی ،۱۳۸۰: ۳۶۰).
۲-۱-۷-مهارت های رهبری
- مهارت های رهبری عبارتند از :
۲-۱-۷-۱-دسته اول :
-
- مهارت تشخیص توانایی تشخیص مسایل
-
- مهارت تطبیق توانایی بررسی و تطبیق مسائل با همدیگر
- مهارت برقراری ارتباط توانایی برقراری ارتباط
( حقیقی و دیگران ، ۱۳۸۴: ۱۲۶).
۲-۱-۷-۲-دسته دوم :
-
- ادراکی توانایی هماهنگی ، تحلیل موقعیت و تعیین ریشه مسایل
-
- انسانی توانایی کار با افراد
- فنی توانایی کار با ابزار و شیوه ها
( ایران نژاد پاریزی و گهر ، ۱۳۸۲: ۴۲۳).
۲-۱-۸- نظریه ها و مکاتب رهبری
مهمترین مکاتب رهبری به ۵ دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از :
الف) مکاتب صفات شخصی یا خصوصیات فردی
ب) مکاتب رفتاری
ج) مکاتب اقتضایی
د) مکاتب نوین
ه) سبک رهبری دانشی
(گیوریان و ربیعی ، ۱۳۹۰: ۸۱).
۲-۱-۸-۱-نظریه های خصوصیات فردی یا ویژگی شخصی رهبری
در این گروه از نظریات برای رهبر خصوصیاتی ذاتی ذکر می‌گردد و کسانی می‌توانند نقش رهبری را در سازمان ایفا کنند که دارای خصوصیاتی چون اعتماد به نفس ، سخنوری ، هوشمندی ، جذابیت سیما ، چهره و … باشند (پرهیزگار ، ۱۳۸۹: ۱۳۹ ).
الف ) استاگدیل شش نوع خصوصیت را در مورد رهبران ذکر نموده است(استاگدیل[۵۲]،۲۰۰۶: ۴۶۵) :
-
- خصوصیات اجتماعی مانند مرتبط اجتماعی و سیاسی
