۲/۳/۲٫ وجود محل به هنگام صدور:
طبق مقررات قانون تجارت بر عکس برات که موجود بودن محل در موقع صدور شرط نیست،در چک موجود بودن محل به هنگام صدور الزامی است.(مواد۳۱۰،۳۱۱و۳۱۳ق.ت.)(ستوده تهرانی،ص۱۲۸)
رأی ذیل نیز مؤید این نظر است: (نظر به اینکه در ماده۳۱۰ قانون تجارت صدور نوشته از طرف تاجر به عنوان چک وقتی اثار قانونی چک را دارد که در موقع صدور ان ورقه نزد محال علیه وجه و اعتباری داشته باشد بنابرین اگر در موردی از طرف محال علیه اشعار شود که محیل وجهی نزد او ندارد و دلیلی هر برخلاف اشعار مذبور از طرف مدعی اقامه نگردد در غیر این صورت ورقه مذکور از اسناد عادی غیرتجاری محسوب و در حکم حواله عادی تشخیص می شود.) (حکم شماره۱۴۹۰-۱۳/۶/۱۳۱۷ شعبه ۱ دیوان عالی کشور مجموعه متین.ص ۱۴۵-۱۴۶)همچنین ر.ک. حاشیه ماده۳ق.ص.چ. اصلاحی مورخ۲/۶/۱۳۸۲ که صدور چک وعده دار را به رسمیت شناخته و داشتن محل در تاریخ مندرج در چک را لازم و کافی می‌داند و همچنین حسب رویه بانک‌ها و محاکم که در مورد چکی که در تاریخ صدور محل نداشته باشد ولی در حین ارائه به بانک محل آن تامین شده باشد دارای اعتبار و عنوان چک هستند،وجود محل،مانند برات،در موقع صدور لازم است.
۳/۳/۲٫ قابل استفاده بودن محل به هنگام صدور: مستفاد از ماده۳۱۳ق.ت. محل چک باید در موقع صدور چک قابل دخل و تصرف و استفاده باشد یعنی در حساب صادرکننده چک مبلغی موجود باشد یا آنکه اعتباری وجود داشته باشد و بانک محال عیله آماده پرداخت آن باشد و این امر مورد قبول او باشد. در چکهای موضوع قانون صدور چک حسب اصلاحاتی که در مورخه۲/۶/۸۲ در قانون مذبور به عمل آمد به موجب ماده۳ و۳ مکرر این قانون قابل استفاده بودن محل در تاریخ مندرج در چک لازم و کافی است و محل باید از نوع وجه نقد باشد. قابلیت دخل و تصرف معمولا ناشی از قرارداد قبلی ما بین بانک و صاحب حساب ناشی می شود برای مثال اصولا در قرارداد شرایط عمومی حساب جاری بانک ها مقرر شده است: (بانک ملزم نیست وجه چکی را که بیش از شش ماه از تاریخ صدور آن گذشته بپردازد مگر آنکه پرداخت آن مجددا از طرف صاحب حساب تأیید گردد و در موارد مذبور هیچ گونه مسئولیت و تعهدی از لحاظ پرداخت یا عدم پرداخت آن متوجه بانک نخواهد بود.)(اخلاقی،ص۲۶۱)
ماده۳۱۲- چک ممکن است در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد باشد.ممکن است به صرف امضا در ظهر چک به دیگری منتقل شود.
۱٫تعاریف
۱/۱٫ در وجه حامل: چک وقتی (در وجه حامل) است که درقسمت گیرنده وجه چک اصطلاح(حامل)نوشته شده باشد حامل، یعنی هر کسی که چک را به بانک محال علیه ارائه دهد و وجه آن را مطالبه کند. صدور چک در وجه حامل جایز است.(اسکینی،ص۲۰۸)
۲/۱٫ در وجه مشخص معین: چک وقتی(در وجه شخص معین)است که در قسمت گیرنده وجه ،نام شخص معینی نوشته شده باشد. مقصود شخصی که چک را در وجه شخص معین صادر می‌کند این است که شخص تعیین شده (دارنده چک) آن را با ظهرنویسی به دیگری واگذار نکند بلکه خودش برای وصول ان اقدام کند.ممکن است صادرکننده چک آن را در وجه خود صادر کند.
۳/۱٫ وقتی در قسمت گیرنده وجه چک اصطلاح(به حواله کرد آقای…) قید می شود چک به حواله کرد بوده و شخصی که در متن چک تعیین شده می‌تواند شخصا وجه آن را وصول کند و یا چک را از طریق ظهرنویسی به دیگر حواله(انتقال) دهد.
۴/۱٫ در وجه حامل یا به حواله کرد: ممکن است چک در وجه یا به حواله کرد شخص معینی(مذکور در روی سند)باشد در این صورت دارنده می‌تواند چک را به دیگری منتقل کند یا خودش اقدام به وصول آن کند.
۲٫ظهرنویسی برای انتقال
۱/۲٫ برای ملاحظه شرایط ظهرنویسی برای انتقال ر. ک. مواد۲۴۵و۲۴۶و۲۴۷ق.ت.
۲/۲٫ انتقال چک دارای قید (حواله کرد): اگرچک به صورت به (حواله کرد)باشد همان گونه که قسمت اخیر ماده۳۱۲ق.ت.تصریح کرده‌است انتقال مالکیت آن با ظهرنویسی(امضای پشت چک)انجام می‌گیرد.
۳/۲٫ انتقال چک(در وجه حامل): اگرچه در وجه حامل باشد برای انتقال آن نیازی به ظهرنویسی نیست و انتقال آن به قبض و اقباض صورت می‌گیرد.( اسکینی،ص۲۳۹٫ اخلاقی،ص۲۴۵)
۴/۲٫ تشخیص ضامن و ظهرنویس در موارد تردید: سوال: اگر دارنده چک در وجه حامل هنگام انتقال ظهر آن را امضا کند آیا این ظهر نویسی از باب انتقال خواهد بود یا عنوان ضمانت؟ برخی از حقوق دانان معتقدند در این حالت(امضای او به منزله ضمانت از صادر کننده چک خواهد بود.)(اخلاقی،ص۲۴۵) به نظر می‌رسد این ظهر نویسی در واقع از باب انتقال است.
قصد ظهرنویس هم انتقال چک است نه ضمانت از صادرکننده و دلیلی برای عدم توجه به این مقصد وجود ندارد. البته ظهرنویس باید در محکمه مالکیت سابق خود بر چک را اثبات کند در غیر این صورت ظهرنویسی از طرف شخص ثالث(غیردارنده)محسوب شده که عنوانی غیر از ضمانت نمی تواند داشته باشد.
۵/۲٫ مسئولیت انتقال دهنده در صورت عدم امضای ظهر چک: در اسناد تجاری تنها امضاکنندگان روی یا ظهر سند مسئولیت دارند(ماده۳۰۴ ق.ت.ناظر به ماده۲۴۹ق.ت.) از این رو اگر چه انتقال چک در وجه حامل با قبض و اقباض صورت می‌گیرد لکن برای انتقال دهنده در مقابل دارنده فعلی دارای مسئولیت باشد باید ظهر چک را امضا کند در غیر این صورت مسئولیت متوجه او نیست.
۶/۲٫ قابلیت انتقال چک در وجه شخص معین:
الف-نظر دکترین:برخی از حقوق دانان معتقدند که اگر چک در وجه شخص معینی و نه به حواله کرد او صادر شده باشد ان شخص حق انتقال چک را به غیر ندارد. انتقال اینگونه چک ها تابع مقررات قانون مدنی(انتقال طلب)و فاقد مزایای ظهرنویسی اسناد تجاری است.( ستوده تهرانی،ص۱۰۵٫ اسکینی،ص۲۳۹٫ کاظم شیوا رضوی،مطالعه تطبیقی گردش چک،ص۱۴۳) اما همچنان که برخی از حقوق دانان متذکر شده اند.( اخلاقی،ص۲۴۶) مستفاد از اطلاق قسمت اخیر ماده۳۱۲ قانون تجارت این است که چک در هر حال با ظهرنویسی قابل انتقال است. رویه قضایی در این باره متشتت است ولی رویه غالب و عرف بانکداری نقل و انتقال چنین چکی را از طریق ظهرنویسی پذیرفته و آثار ظهرنویسی اسناد تجاری را بر آن مترتب می‌کنند.
ب-رویه قضایی
۱٫نظریه قضات دادگاه های حقوقی۲ تهران: قضات دادگاه های حقوقی۲تهران درباره مسئله مذبور به شرح ذیل اظهار نظر کرده‌اند:
نظراکثریت: نظریه ماده۳۱۲ قانون تجارت که مفید مجاز انتقال هرنوع چک به صرف امضا است قلم خوردگی عبارت(حواله کرد) در متن چک مانع واگذاری ان از طریق ظهرنویسی نیست و رویه بانک ها مسقط حق قانونی دارنده چک نمیشود.
