۱-۵) سوالات فرعی تحقیق
سوالات فرعی که در این تحقیق مطرح است عبارت است از:
با فرض پذیرش ضرورت اذن ولی در ازدواج دختر باکره مبانی فقهی حقوقی اذن چیست؟
ماهیت فقهی حقوقی چنین اذنی یعنی اذن ولی در ازدواج دختر باکره چیست؟
وقتی سخن از مصلحت یا غبطه می شود دامنه و حدود آن کجاست؟
۱-۶ ) پیش فرض تحقیق
با عنایت به جامعیت دین اسلام و اینکه در تعلیمات اسلامی نشان میدهد که این مکتب مقدس الهی به همه ابعاد انسان اعم از جسمی و روحی، مادی و معنوی، فکری و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه عمیق داشته است و نه تنها جانب هیچکدام را مهمل نگذاشتهاست بلکه عنایت خاص به “پرورش” همه این ها روی اصل معینی داشتهاست. و هم چنین خاتمیت دین اسلام مورد اتفاق همه مسلمانان می‌باشد، با نص و سنت نیز ثابت شدهاست.
خداوند متعال میفرماید:”و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین” (سوره انبیا، آیه ۱۰۷) و ما تورا جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.
در روایتی نیز آمدهاست: ” لان الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض الی یوم القیامه” (شیخ صدوق، ۱۳۷۸ق ،ج ۲، ص ۸۷)
خداوند قرآن را برای زمان خاصی و مردم خاصی نفرستاد. پس قرآن تا روز قیامت در هر زمانی جدید و برای هر قومی تازه است.
در روایت دیگری آمدهاست: «حکم الله عزّ و جلّ فی الاولین و الآخرین و فرائضه علیهم سواء إلاّ من عله أو حادث یکون و الاولون و الآخرون ایضا فی منع الحوادث شرکای و الفرائض علیهم واحده یسأل الآخرون عن اداء الفرائض عمّا یسأل عنه الاولون و یحاسبون» (الکلینی، ابی جعفر، ۱۴۰۵ه.ق، ج ۵، ص ۱۸) حکم الهی و تکالیف خداوند در حق اولین و آخرین یکسان است؛ مگر اینکه علت یا پدیدهای پیش آید که باعث دگرگونی حکم شود و همگان نسبت به حکم، هنگام پیش آمدن حوادث هماننداند و واجبات بر همه یکسان است. از همانها که پیشینیان سؤال میشوند، آیندگان نیز سؤال میشوند و مورد محاسبه قرار می گیرند.
امام خمینی نیز فرمود: «احکام اسلام محدود به زمان و مکان نیست و تا ابد باقی و لازم الاجرا است».
(امام خمینی، سید روح الله، ۱۳۶۸، ص۸ )
طبق ادله لزوم بعثت، بشر همواره نیازمند هدایت الهی است و انسان در هیچ دورهای، نباید محروم از هدایت الهی (دین) باشد، اگر دین الهی ختم شود و آن دین خاتم، مخصوص زمان و یا مکان خود باشد، باعث محرومیت انسان ها و نسلهای دیگر، از دین میگردد. این با اصل دلیل لزوم بعثت، منافات دارد. پس دینی می تواند دعوای خاتمیت داشتهباشد که همگانی و جاودان باشد.
پس با عنایت به جامعیت و خاتمیت دین مبین اسلام و به تبع آن فقه اسلامی و انعطاف آن با عصرها، زمانها و مکانهای مختلف، می‌توان برای خلاءهای قانونی یا موضوعات جدید راه کارهای علمی پیدا کرد. هم چنین با بررسی فقه عامه و امامیه و اینکه کدامیک با توجه به زمان و عصر امروز کارآمدتر بوده و می تواند حدود بیشتری پاسخگوی مشکلات و انتقادات وارد شده به اذن ولی برای ازدواج به خصوص ازدواج دختر باکره رشیده باشد.
۱-۷ ) مفاهیم و موضوعات مرتبط با بحث
با توجه باینکه این موضوع (اذن ولی درخصوص ازدواج دختر باکره رشیده) نقطه افتراق و اشتراک با سایر مباحث مانند ازدواج دائم و ازدواج موقت دارد دراینجا به چند مورد از این نقاط اشاره می شود.
اسلام بنا به مصالحی نوعی ازدواج به نام «ازدواج موقت» تشریع کردهاست که بر خلاف « ازدواج دائم» هدف آن، تشکیل خانواده و آثار و نتایج آن نیست، بلکه به خاطر محرم بودن یا رفع نیاز جنسی زن و مرد صورت می‌گیرد و برای جلوگیری از زنا و انحرافات و گناه، تشریع آن جنبه حیاتی دارد.
این ازدواج (موقت) ازنظر تشریفات، بسیار سبک است. زن حق نفقه ندارد و هم چنین (در صورت عدم اشتراط) ازشوهر ارث نمیبرد و آن گونه حقوقی که در ازدواج دائم برای زن و مرد مقرر است، وجود ندارد؛ اما تنها چیزی که در آن اهمیت پیدا می کند، مهریه و مدت آن است هم چنین اذن ولی و رضایت طرفین درهر دو ازدواج (دائم و موقت) لازم است، در ازدواج دائم اگر مهریه معین نشد عقد صحیح ولی درغیر دائم عقد باطل است توضیحات بیشتر در متن خواهد آمد.
۱-۸ ) روش تحقیق
روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی می‌باشد. که ابتدا با مراجعه به کتابخانه های دانشگاه، حوزه، کتابخانه تخصصی شیعه و کتابخانه شهرداری اصفهان و استفاده از سی دی جامع اهل بیت، کتب و مقالات چاپ شده پیرامون موضوع را جمع آوری نموده، سپس فیش برداری و در آخر به دستهبندی مطالب و جمع آوری آن پرداخته و بر اساس مطالب گردآوری شده پایان نامه مربوطه نوشته شد.
۱-۹ ) زمان تحقیق
برای انتخاب موضوع از آذرماه سال ۱۳۸۸ اقدام نموده و پس از تصویب موضوع و تهیه طرح اولیه از اواسط اسفندماه همان سال شروع به جمع آوری مطالب و نوشتن این پایان نامه نمودم که ماهها این کار به طول انجامید.
۱-۱۰ ) مفاهیم کلیدی فقه و حقوق در بحث مورد نظر
۱-۱۰-۱) اذن
بررسى تعریف، ماهیت حقوقى و مختصات اذن از مباحثى است که باید پیش از پرداختن به مباحث دیگر مورد توجه قرار گیرد. ازاینرو سه موضوع فوق در ضمن گفتارهایى به عنوان مبحث نخست بخش حاضر، مورد تجزیه و تحلیل قرار مىگیرد.
۱-۱۰-۱-۱) اذن درلغت
ابتدا معنی کلمه اذن را از کتب مختلف بیان کرده از جمله در قاموس قرآن و اقرب الموارد آمده:
اذن بر وزن علم به معنی اجازه، اراده، اعلام، اطاعت و علم به کار رفتهاست. (قرشی، سید علی اکبر، ۱۴۱۲ه.ق، ج۱، ص ۵۷)
الإذن بالکسر، الاجازه، الاراده (الخوری، سعید، ۱۴۰۸ه.ق، ص ۸ )
اذن، دانست، دستوری، اجازه (سیاح، احمد، ۱۳۶۵، ج ۱، ص ۱۸)
هم چنین از بررسى کتابهاى گوناگون لغت، چنین برمىآید که اذن از نظر لغوى به سه معناى زیر به کار مىرود:
الف – اِعلام: چنان که قرآن مىفرماید: “… فأذنوا بحرب من اللَّه و رسوله” (سوره بقره، آیه ۲۷۹) پس به اعلام یا آمادگی برای پیکاری خدا و رسول خدا اقدام کنید.
ب – اباحه و رخصت: چنان که در قرآن میفرماید: ” فانکحوهنّ بإذن أهلهنّ” سوره نساء آیه ۲۵) پس با آن ها به اذن صاحبانشان ازدواج کنید. به همین معنا است.
ج – امر و فرمان: مثلاً در سوره بقره آمده: “نزّله على قلبک بإذن اللَّه” سوره بقره، آیه ۹۷) جبرئیل قرآن را به امر و ارادهی تکوینی خداوند بر قلب تو فرود آورده در همین معنا به کار رفتهاست.
برخى از نویسندگان، تنها به ذکر معناى نخست اکتفا کرده اند، (الاحمد نگری، عبدالنبی، ۱۳۹۵ه.ق، ج ۱، ص۸) و این به دلیل اهمیت آن معنا است. غیر از آنچه یاد شد، معانى دیگرى مثل اراده و استماع نیز براى اذن ذکر شده است. (طریحی، فخرالدین، ۱۳۷۵ ش، ج ۶، ص۱۰۲)
(طوسی، محمدبن حسن، بیتا، ج ۱، ص۳۸۰) ، (طبرسی، فضل بن حسن، ۱۳۷۲ ش، ج ۱، ص۳۳۲)
بعضى از فرهنگ نویسان براین باورند که واژه اذن در قرآن در معانى متعددى، از جمله اجازه، اراده، اطاعت و علم به کار رفتهاست. از بررسى واژه اذن در کتابهاى لغت مىتوان دریافت که اذن به معناى اعلام بیشتر با حرف با، به معناى اباحه و رخصت غالباً با حرف فى و به معناى استماع در اکثر موارد با حرف الى متعدى مىشود. (قرشی، همان، ص۵۶)
