این ابزار در داخل کشور، به کرات توسط پژوهشگران مختلف مورد استفاده قرار گرفته و دارای اعتبار ثابت شده و حساسیت آن برای اختلال نقص توجه- بیش فعالی ۷۷/۰ و ثبات داخلی آن به وسیله آلفای کرونباخ ۹۲/۰گزارش شده است (محمد اسماعیل، ۱۳۸۳). در پژوهش حاضر نیز پایایی ابزار با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ ۹۰/۰ برآورد گردید.

پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ). به منظور اندازه ­گیری سلامت روانی آزمودنی­ها در این پژوهش از پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) فرم ۲۸ سؤالی که توسط گلدبرگ و هیلر^[۷۶] (۱۹۷۹) ارائه شده استفاده خواهد گردید. این پرسشنامه از چهار مقیاس تشکیل شده و هر کدام از آن ها دارای ۷سوال ‌می‌باشد. سوال­های هر مقیاس به ترتیب پشت سر هم آمده­اند به گونه ­ای که ازسوال ۱ تا ۷ مربوط به مقیاس نشانه­ های جسمانی، از سوال ۸ تا ۱۴ مربوط به مقیاس اضطراب، از سوال ۱۵ تا ۲۱ مربوط به مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی و از سوال ۲۲ تا ۲۸ مربوط به مقیاس افسردگی ‌می‌باشد. روایی و پایایی آن توسط تقوی (۱۳۸۰) مورد بررسی قرار گرفته است. وی در نمونه ­ای از دانشجویان دانشگاه شیراز، پایایی پرسشنامه را با بهره گرفتن از روش­های باز آزمایی، تنصیف، آلفای کرونباخ به ترتیب برابر۷۰/۰، ۹۷/۰، و۹۰/۰ و روایی آن را در همین نمونه در حد مطلوب گزارش ‌کرده‌است. نمره­گذاری پرسشنامه به صورت لیکرت (۰٫۱٫۲٫۳) می‌باشد. نمره کل پرسشنامه بعد از جمع نمرات تمام گزینه­ ها به دست می ­آید. هر چقدر نمره فرد در این آزمون کمتر باشد نشانه سلامت فرد ‌می‌باشد. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه و زیر مقیاس­های جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی به ترتیب برابر ۹۶/۰، ۹۴/۰، ۹۱/۰، ۹۵/۰ و ۹۰/۰ بود.

شیوه­ اجرا

برای اجرای طرح پژوهشی، پس از انتخاب مراکز مورد نظر و هماهنگی با مدیران مراکز در جلسه­ای مطالب لازم در باره تحقیق و ویژگی­های کودکان مورد بررسی، به مادران ارائه و از آنان دعوت به همکاری جهت تکمیل پرسشنامه ­ها خواهد شد. پس از جمع ­آوری پرسشنامه ­ها و همتاسازی بر اساس ملاک­های تعیین شده، تعدادی از مادران کودکانی که دارای نمره برابر یا بالاتر از نمره برش ۳۰ نفر انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش جایگزین شدند. سپس مادران گروه آزمایش در جلسه­های مورد نظر شرکت داده می­شوند. جلسه­ها شامل ۱۰ جلسه آموزشی بود که هفته­ای یکبار به مدت ۹۰ دقیقه به اجرا در آمد. نحوه کار بدین صورت بود که در ابتدا با مادران ارتباط برقرار می­شد و با زبانی ساده اختلال نارسایی توجه/بیش­فعالی و علل آن، اهداف جلسات و ضرورت موضوع برای آنان بازگو شد. در طراحی برنامه آموزش رفتاری مادران از برنامه آموزش رفتاری والدین ‌بار کلی‌ استفاده خواهد شد. گام­های درمانی این بسته آموزشی عبارتند از: تشریح اختلال نارسایی توجه/بیش­فعالی، شکل­دهی رفتارهای مثبت از طریق تقویت، عدم تقویت رفتارهای نامطلوب، آموزش یک نظام رسمی از امتیازها و ژتون­ها به منظور شرطی کردن اطاعت کودک، آموزش والدین در به کارگیری روش محروم­سازی، آموزش روش اجرای کارت گزارش رفتار کودک در مدرسه، پیش ­بینی بد رفتاری کودکان در اماکن عمومی. در جدول ۳-۲ ساختار جلسات آموزشی ارائه شده است.

جدول ۳-۲- ساختار جلسات آموزش مادران

جلسه اول

عنوان: معرفی اختلال نارسایی توجه/بیش­فعالی

دستور جلسه: آشنایی مادران با ماهیت، شیوع، سبب­شناسی و درمان کارآمد

جلسه دوم

عنوان: اصول کلی مدیریت رفتار

دستور جلسه: آشنایی با انواع روش­های تقویت شامل تقویت مثبت، تقویت تفکیکی و..

جلسه سوم

عنوان: نقش و توجه والدین بر رفتارهای کودک

دستور جلسه: آموزش روش­های کارآمد توجه به رفتارهای کودکان، تکنیک­های کلامی و اصول توجه به رفتار مثبت و نادیده­انگاری رفتارهای نامناسب

جلسه چهارم

عنوان: بسط آموزش­های جلسه سوم

دستور جلسه: توجه مثبت به فرمانبرداری از دستور والدین و نیز پیروی از مقررات خانواده

جلسه پنجم

عنوان: تدوین برنامه اقتصاد ژتونی در خانواده

دستور جلسه: برای تدوین این برنامه والدین فهرستی از مسئولیت ­ها و تکالیف کودک را مشخص می­کنندو برای هر کدام از آن ها ارزش و امتیاز تعیین ‌می‌کنند.

جلسه ششم

عنوان: آموزش روش­های تنبیه

دستور جلسه: آموزش روش­ استفاده از جریمه و محروم­سازی

جلسه هفتم

عنوان: مدیریت رفتار در موقعیت­های عمومی

دستور جلسه: آموزش مدیریت رفتار در موقعیت­های عمومی

جلسه هشتم

عنوان: بهبود رفتار کودک در مدرسه

دستور جلسه: آموزش بهبود رفتار کودک در مدرسه از سوی خانه

جلسه نهم

عنوان: آموزش مدیریت رفتارهای آینده

دستور جلسه: مروری کوتاه از آموخته­های آن ها از کل برنامه، نظر آن ها ‌در مورد مشکلات آینده و چگونگی برخورد با آن ها

جلسه دهم

عنوان: یادآوری و پیگیری

دستور جلسه: مرور و یادآوری آموخته­های والدین در طول ۹ جلسه قبل، اجرای پرسشنامه ­ها

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و تحلیل کواریانس چند متغیری استفاده گردید.

ملاحظات اخلاقی:

از آنجایی که رعایت اصول اخلاقی در هر تحقیقی لازم و ضروری است. در این پژوهش نیز سعی گردید که این اصل تا حد امکان رعایت گردد. درابتدا ‌در مورد نوع آزمونها و اینکه آن ها چه چیزی را می سنجند و همینطور نحوه ‌پاسخ‌گویی‌ به سوالات برای افراد توضیح لازم داده شد و نیز به آن ها گفته شد که در این آزمون نوشتن نام ونام خانوادگی لازم نیست.

فصل چهارم

یافته ­های پژوهش

مقدمه

همان‌ طور که در فصل‌های قبلی ذکر گردید، هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مدیریت رفتار کودکان به مادران بر سلامت­روان مادران و نشانگان اختلال نارسایی توجه – بیش­فعالی در کودکان شهر شیراز بود. برای تحقق این هدف از طرح آزمایشی پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل استفاده گردید. در این فصل با بهره گرفتن از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی داده های جمع‌ آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در بخش اول به تحلیل متغیرهای پژوهش بر اساس ویژگی‌های دموگرافیک آزمودنی‌ها پرداخته شده است. در بخش دوم به تحلیل متغیرهای پژوهش بر اساس فرضیه‌های تحقیق پرداخته شده است. در ذیل به تحلیل و بررسی هر کدام پرداخته شده است:

بخش اول تحلیل اطلاعات توصیفی

توزیع گروه ­های مورد مطالعه بر حسب گروه

جدول ۴-۱ بیانگر آن است که از مجموع ۳۴ آزمودنی، ۱۶ نفر گروه آزمایش (۱/۴۷ درصد ) و ۱۸ نفر گروه کنترل (۹/۵۲ درصد) می‌باشند.

جدول ۴-۱- توزیع فراوانی و درصد افراد مورد مطالعه بر حسب گروه