مبحث دوم: منابع طبیعی مشترک
اصطلاح منابع طبیعی فرامرزی[۸۸] در معنای موسع خود شامل هر نوع منابع طبیعی می‌گردد که در شکل و حالت طبیعی خود و بدون دخالت انسان قادر با عبور از مرزهای سیاسی یک کشور باشد.[۸۹] بنابرین در مفهوم مذکور این منابع شامل سفره های آب زیرزمینی، مخازن نفت و گاز، آبهای جاری، منابع جاندار همچون آبزیان و پرندگان و حتی رگه های سنگ در معادن فلزات که از قلمرو مرزهای یک کشور عبور کرده و وارد کشور دیگر شوند، می‌گردد . میدان های نفت و گاز مشترک به دلیل گستره جغرافیایی آن ها و تعلق آن ها به بیش از یک کشور مصداق بارز این منابع می‌باشند.کمیسیون حقوق بین الملل درخصوص این منابع، اصطلاح منابع طبیعی مشترک[۹۰] را انتخاب نموده است[۹۱]. همچنین اصطلاحاتی چون «منابع مشترک»[۹۲] نیز در این خصوص به کار رفته که این اصطلاحات ناظر و مبین حق حاکمیت و مالکیت مشترک دولت ها بر این منابع می‌باشد. علاوه بر آن، اصطلاحات دیگر چون «منابع فرامرزی»[۹۳] و «منابع بین‌المللی»[۹۴] نیز در مقابل این مفهوم به کار می رود. از نظر کمیسیون حقوق بین الملل واژه فرامرزی بیشتر معطوف به مؤلفه های فیزیکی و جغرافیایی بوده و کاربرد آن در زبان انگلیسی مناسب است اگرچه ترجمه آن به سایر زبانها با دشواریهایی مواجه می‌باشد[۹۵]. اگرچه تمام واژه های فوق برای منابع طبیعی مشترک میان کشورها به کار می رود، اما مفهوم و معنی خاصی در هر یک از آن ها نهفته است[۹۶]. در حالی که مفهوم منابع مشترک ناظر به مالکیت و اشتراک دولت های ذی حق در این منابع می‌باشد، مفهوم «منابع بین‌المللی» ناظر به حاکمیت قواعد حقوق بین الملل و بین الملی شدن آن ها بوده و مفهوم فرامرزی معطوف به موقعیت و مکان جغرافیایی این معادن یعنی در مناطق مرزی بین کشورها است[۹۷].
در نتیجه می توان گفت که منابع طبیعی فرامرزی مواد خام طبیعی می‌باشند که در حالت طبیعی خود و بدون دخالت انسان از مرزهای سیاسی یک کشور عبور می‌کنند. همچنین مواد خام معدنیرا که به دلیل طبیعت سیال آن ها قابلیت عبور و حرکت از یک کشور و عبور از مناطق تحت الارضی مرزی و ورود به قلمرو کشور دیگر دارند، نیز شامل می‌شوند در نتیجه، منابع نفت و گاز مشترک مخازن یا میدانهای نفتی و گازی هستند که از مرزهای سرزمینی و سیاسی یک کشور عبور کرده و وارد مرز کشوری دیگر شده اند . به عبارت دیگر در محدوده مرزهای جغرافیایی بیش از یک کشور قرار گرفته اند و یا در مناطق فاقد تحدید حدود مرزی قرار گرفته که دولت های متعددی دارای ادعای حاکمیت و مالکیت آن ها را دارند.در مناطق دریایی، میادین مشترک نفت وگاز میادینی هستند که از خطوط تحدید حدود دریایی در دریای سر زمینی یا منطقه انحصاری یا فلات قاره یک دولت عبور کرده و وارد محدوده حاکمیت دولت یا دول دیگر شده باشد. به دیگر سخن، در حقوق بین الملل در صورتی که مخزن یا میدان نفت و گاز توسط خط مرزی یک کشور تقسیم شود یا در مناطق مورد اختلاف واقع شده باشد میادین مشترک گفته می شود. در حقوق داخلی، در کشورهایی که مالکیت خصوصی بر منابع نفت و گاز پذیرفته شده، در صورتی که مخزن واحد، بین دارندگان حقوق و امتیاز بهره برداری مشترک باشد و موضوع حق همه آن ها باشد، یا اینکه از محدوده مجوز بهره برداری یکی از آن ها فراتر رفته و وارد محدوده امتیاز دیگری شود آن را مخزن مشترک نفت و گاز می‌نامند. باید اذعان کرد که مشترک بودن میادین در حقوق داخلی و حقوق بین الملل همیشه به سادگی ممکن نبوده و در موارد زیادی برخی از مناطق به عنوان مناطق اختلافی نفت وگاز شناسایی می‌شوند.
مبحث سوم: مناطق اختلافی نفت وگاز
در مواردی که تحدید حدود بین کشورها یا دارندگان حقوق، صورت نگرفته باشد، یا منطقه خاصی در خشکی یا دریا، از حیث اعمال حاکمیت و مالکیت مورد اختلاف آن ها باشد، در صورت وجود میادین نفت و گاز، آن را مناطق اختلافی نفت و گاز[۹۸] می‌نامند.به سخن دیگر، این مناطق محدوده هایی واقع در مجاورت قلمرو حاکمیت انحصاری دولت‌ها بوده که درمورد آن ها تحدید حدود صورت نگرفته و موضوع ادعای حاکمیت و مالکیت بیش از یک دولت هستند. در صورت توافق طرفین در بهره برداری از این میادین از رهگذر انعقاد قرارداد، به شکل میادین مشترک تعریف می‌گردند.در واقع مفهوم میادین مشترک نفت وگاز به شکل موسع شامل این میادین نیز می شود. بهره برداری از میادین مشترک به روش های مختلفی صورت می‌گیرد که می توان به یکی سازی و توسعه مشترک اشاره نمود.
مبحث چهارم: یکی سازی و اقسام آن
یکی سازی یا یک پارچه سازی معادل واژه unitization در تلفظ انگلیسی و واژه unitisation دربرخی زبانهای رایج در اروپا است[۹۹]. در مناطق خشکی رابطه میدان نفت و گاز و زمین، رابطه لازم و ملزوم بوده و میادین مذکور در زیر قطعات زمین قرار دارند. از این رو در صورتی که حقوق داخلی یک کشور مالکیت بر معادن را نتیجه مالکیت بر زمین قرارداده باشد، وجود یک مخزن نفتی در قسمت تحتانی یک قطعه زمین موجب مالکیت بر آن به تبع مالکیت بر زمین می‌گردد. این وضعیت، در ایالات متحده آمریکا مشهود است. حال در وضعیت موصوف،چنانچه یک میدان بزرگ نفت و گاز وجود داشته باشد که در قسمت فوقانی آن قطعات زمین متعدد متعلق به افراد مختلف موجود باشد، مالکان هریک از قطعات فوقانی می‌توانند بر اساس قاعده حیازت و برای استخراج سهمی که خود، آن را عادلانه می‌داند، مبادرت به استخراج نماید. این امر سبب حفر چاه های متعدد، آسیب به محیط زیست و کاهش بازده اقتصادی مخزن می‌گردد[۱۰۰]. در مخازن مشترک بین کشورها نیز، برداشت یک کشور به ویژه در صورتی که کشور دیگر از نظر فنی و اقتصادی قادر به برداشت نباشد، موجب افزایش انتفاع یک کشور و کاهش ذخیره مخزن به ضرر کشور دیگر خواهد شد. بنابرین برای حل این معضل یکی سازی سازی یا یک پارچه سازی مخزن یک روش جهت بهره برداری عادلانه از مخزن خواهد بود. در نتیجه می توان گفت که یکی سازی:
«اقدام مشترک و هماهنگ در زمینه بهره برداری در زمینه بهره برداری از یک مخزن نفت یا گاز توسط کلیه دارندگان حقوق مستقل در قطعات جداگانه در زمین یا فضای مافوق مخزن مذکور است[۱۰۱].»
