تبصره:۲- آن قسمت از در آمد موقوفات مذکور در بند ۳ این ماده که عاید اشخاص می‌گردد مشمول معافیت مربوط به موقوفات نخواهد بود. تبصره:۳- آن قسمت از در آمد موقوفات و مؤسسات عالم المنفعه و انجمن های مذکور در بندهای ۳و۴و۵ این ماده که تا سه سال پس از انقضای سال مالی به مصارف مقرر دربندهای مذکور نرسد طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود مگر اینکه لزوم نگهدرای بیش از مدت مذکور به تأیید سازمان اوقاف و امور خیریه و یا سایر مراجع ناظر حسب مورد رسیده باشد.

تبصره:۴- آیین نامه اجرایی مربوط ‌به این ماده و نحوه نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی توسط وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی کشور و ارشاد اسلامی تهیه و پس از تصویب هیات وزیران به مورد اجرا گذارده خواهدشد.

تبصره:۵- در هر سال مالی که شرایط و ترتیبات مقرر در این ماده و آئین نامه اجرایی آن رعایت نشود معافیت مالیاتی مقرر نسبت به اشخاص مذکور در بندهای ۳و۴ و ۵ این ماده برای آن سال جاری نبوده و در آمدهای سال مذبور آن ها طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود.(همان منبع ،ص۲۱۹)

۲-۵-۲مالیات غیر مستقیم

مالیات‌هائى که پرداخت‌کننده آن مشخص و معین نبوده و تحقق مالیات بستگى به یک قسمت از فعالیت‌هاى اقتصادى و عملیات افراد داشته و قابلیت انتقال آن ها بسیار زیاد باشد، مالیات‌هاى غیرمستقیم نامیده مى‌شود. به‌عبارت دیگر، مالیات‌هائى که به طور غیرمستقیم بر کالاهاى مصرفى اشخاص وضع شده و از مصرف‌کنندگان وصول مى‌شود. نقش مالیات‌هاى غیرمستقیم در جوامع و اقتصادهاى کمتر توسعه‌یافته در مقایسه با کشورهاى بیشتر توسعه‌یافته مهم‌تر استو هدف تامین مخارج دولت را به اسنی محقق می‌کند.،این مالیات‌ها، نرخ ‌سرمایه‌گذاری را از راه تقلیل مصرف، بالا مى‌برند و ضریب افزاینده پس‌انداز را رشد مى‌دهند. به هر حال، روى‌آورى به مالیات‌هاى غیرمستقیم در این کشورها زیاد است.

• انواع مالیات غیر مستقیم

الف : مالیات بر واردات

شامل: ۱ – حقوق گمرکی

۲ -سود بازرگانی

۳ – ۳۰ ٪ از مبلغ اتومبیل‌های وارداتی

۴ – ۱۵٪حق ثبت

ب : مالیات بر مصرف و فروش

شامل: ۱- مالیات بر فرآورده‌های نفتی

۲ – مالیات تولید الکل طبی و صنعتی

۳ – مالیات نوشابه‌های غیر الکلی

۴ – مالیات فروش سیگار

۵ – مالیات اتومبیل

۶ – ۱۵٪مالیات اتومبیل‌های داخلی

۷ – مالیات فروش خاویار

۸ – مالیات حق اشتراک تلفن خودکار و خدمات بین الملل

۹ – مالیات ضبط صوت و تصویر (دوانی ،۱۳۹۰،ص۳۲)

• مهم‌ترین مالیات‌های غیر مستقیم معمول در اغلب کشورها

۱)مالیات بر مصرف و فروش:

مالیات ‌بر مصرف که نوعی مالیات غیر مستقیم است، روی قیمت کالاهای مورد مصرف عمومی کشیده می‌شود و از تولید کننده‌ کالاها و خدمات مذبور وصول می‌شود. ‌بنابرین‏ مالیات ‌بر مصرف جزئی از قیمت کالا را تشکیل می‌دهد به نحوی که معمولاً مصرف کننده نمی‌تواند تشخیص دهد چه مقدار از قیمت کالا بابت مالیاتی است که تولید کننده و یا فروشنده به دولت می‌پردازد. مالیات ‌بر مصرف اغلب به کالاها و خدماتی تعلق می‌گیرد که ‌در مقابل‌ تغییرات قیمت حساسیت کمی دارند و به همین جهت این نوع مالیات یکی از منابع مهم درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. کالاها و خدماتی که دراغلب کشورها مشمول مالیات ‌بر مصرف قرارمی‌گیرند عبارتند از: دخانیات، بنزین، قند و شکر و بعضی دیگر از کالاهای تجملاتی و ضروری، چون ‌اگر این مالیات برکالاهای ضروری وضع ‌شود، سنگینی آن را طبقات کم بضاعت بیشتر احساس می‌کنند. مالیات ‌بر فروش به کالاهایی تعلق می‌گیرد که درمرحله خرده‌فروشی به دست مصرف کننده می‌رسد. در این نوع مالیات فروشگاه‌ها موظف هستند که مبلغ مالیات را مجزا از قیمت کالا حساب نموده و در یک رقم جداگانه به نحوی که مصرف‌کننده از مبلغ آن اطلاع حاصل کند، دریافت دارند. غرض از این نوع محاسبه آن است که مصرف کننده مالیات را بپردازد. در ایران این نوع مالیات وجود ندارد.

۲)مفهوم مالیات بر ارزش افزوده:

در طبقه بندی مالیاتها ، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم بر مصرف و فروش داخلی کالاها و خدمات است ، این نوع مالیات ، چند مرحله ای و درهر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی ، بر حسب ارزش افزوده ایجاد می شود. به عبارت دیگر ، مالیات بر ارزش افزوده ، نوعی مالیات بر فروش چند مرحله ای است که خرید کالاها و خدمات واسطه ای را از پرداخت مالیات معاف می‌کند .

ارزش افزوده یک بنگاه از تفاوت عایدات فروش کالا یا خدمات و کل هزینه هایی که صرف خرید کالاها و خدمات واسطه ای شده است ، ناشی می شود. در مقیاس اقتصاد ملی ، تولید ناخالص ملی در واقع حاصل جمع ارزش افزوده کلیه بنگاه هاست ، زیرا کل معاملات واسطه ای مساوی با ارزش فروش نهایی است. به همین دلیل ، فروش نهایی برابر با ارزش کل دستمزد ، نرخ بهره ، سود ، اجاره ، استهلاک و سایر پرداخت‌ها به عوامل تولید در سطح ملی و مساوی تولید ناخالص ملی است .

معادله زیر نشان می‌دهد که در مقیاس ملی ، ارزش افزوده روی دیگر سکه تولید ناخالص ملی است.

GNP =پرداختی به عوامل تولید-فروش نهایی = (معاملات واسطه ای-کل معاملات) = ارزش افزوده . بر این اساس ، می توان گفت که مجموع ارزش افزوده تمام بنگاه های بازرگانی در هر مرحله از تولید ، نوع دیگری از تعریف تولید ناخالص ملی است . لذا مالیات بر ارزش افزوده ، برابر مالیات بر تولید ملی است . بر این اساس ، پایه مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده برابر با کل درآمد حاصل از فروش منهای هزینه خرید عوامل تولید از سایر بنگاه ها است که با خارج کردن خرید از سایر بنگاه های مالیات دهنده ، از مالیات گیری چندگانه اجتناب می شود. به عبارت دیگر ، مالیات بر کل فروش بنگاه اعمال و همزمان ، اعتبار مالیاتی برای خرید از سایر بنگاه ها به بنگاه جدید اعطا می شود . بدین معنا که مالیات پرداخت شده تولید کنندگان قبلی ، از مالیات بر فروش بنگاه کسر می‌گردد . ‌بنابرین‏ ، اعمال مالیات بر ارزش افزوده نیازمند فهرست کردن کل صورتحسابها در بنگاه است ، زیرا هر بنگاه برای دریافت اعتبار مالیاتی باید بتواند شرح مالیات پرداخت شده فروشنده قبلی را ارائه دهد . این نیاز ، خریدار را تشویق می‌کند که پرداخت مالیات توسط فروشنده قبلی را مورد توجه قرار دهد (سمیعی ،۱۳۸۹؛ص۷۹)

۲-۶ زمینه پیدایش فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی

به طور کلی علل فرار از نظام مالیاتی را می توان به دو دسته عمده تقسیم کرد:

الف) علل مربوط به پرداخت کنندگان ب) علل مربوط به نظام مالیاتی کشور.

۲-۶-۱ علل مربوط به پرداخت کنندگان

۱٫نفع پرستی مردم و ترجیح دادن منافع شخصی بر منافع اجتماعی