بحث شفافیت و کیفیت افشای اطلاعات، همچنین یکی از جنبه های با اهمیت حاکمیت شرکتی[۳۸] محسوب می شود. اطلاعات شفاف را می‌توان بهعنوان یکی از ابزارهای ایفای مسئولیت پاسخگویی مدیران دانست. هر چه انتشار اطلاعات در جوامع بیشتر باشد، امکان اتخاذ تصمیمهای آگاهانه و ایفای مسئولیت پاسخگویی در مورد چگونگی تحصیل و مصرف منابع، بیشتر می شود. بنابرین، یکی از الزامات رشد و توسعه اقتصادی، دسترسی ذینفعان به اطلاعات شفاف و با کیفیت است. از این جهت شفافیت اطلاعاتی را می‌توان پدیدهای اجتماعی دانست که بر روابط اجتماعی متقابل افراد ذینفع به شدت تأثیر می گذارد (حساسیگانه و خیرالهی، ۱۳۸۷). افزونبر این، شفافیت اطلاعاتی و ارائه اطلاعات صحیح و به موقع توسط شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار، یکی از مهمترین عوامل مؤثر دستیابی به یک بازار سرمایه کاراست (فاستر، ۱۹۸۶؛ نمازی، ۱۳۸۲الف؛ و تجویدی، ۱۳۸۷).
چندین تعریف کیفیت اطلاعات مالی در ادبیات مرتبط با آن مطرح شده است. برای نمونه، بارث[۳۹] و اسچیپر[۴۰] (۲۰۰۸) ادعا می‌کنند که کیفیت اطلاعات مالی، حدودی است که گزارشهای مالی، امور اساسی اقتصادی[۴۱] یک واحد تجاری را به گونه ای که به آسانی برای استفادهکنندگان از آن گزارشها قابل فهم است، آشکار می کند. از دیدگاه حسابداری، امور اقتصادی اساسی یک واحد تجاری شامل منابع واحد تجاری (دارایی ها)، ادعاها نسبت به آن منابع (بدهیها و حقوق صاحبان سهام)، تغییر در منابع، ادعاها و جریانهای نقدی (که به ترتیب در صورت وضعیت مالی، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد منعکس می شود)، ریسکهای شرکت و چگونگی مدیریت آن می‌باشد. برخی از پژوهشگران (بهعنوان نمونه، بال و همکاران[۴۲]، ۲۰۰۰؛ کوتری[۴۳]، ۲۰۰۰) شفافیت را بهعنوان ترکیبی از ویژگیهای به موقع بودن و محافظه کاری[۴۴]، تفسیر می‌کنند. به موقع بودن به حدودی که رویدادهای اقتصادی دوره جاری در صورتهای مالی آن دوره گنجانده می شود و محافظه کاری نیز به سرعت بیشتری که اخبار بد اقتصادی نسبت به اخبار خوب در گزارشهای مالی منعکس می شود دلالت دارد. پاونال[۴۵] و اسچیپر (۱۹۹۹) نیز صورتهای مالی را با کیفیت تلقی می‌کنند، اگر سه ویژگی شفافیت، افشای کامل[۴۶] و قابلیت مقایسه[۴۷] را احراز کند. صورتهای مالی شفاف، صورتهایی هستند که رویدادها، مبادلات، قضاوتها و برآوردهای اساسی صورتهای مالی و کاربردهای آنها را نشان دهد. شفافیت، استفادهکنندگان را قادر میسازد تا نتایج و کاربردهای تصمیمها، قضاوتها و برآوردهای تهیهکنندگان صورتهای مالی را مشاهده و درک کنند. افشای کامل بر فراهم کردن تمام اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری و در نتیجه حصول اطمینان مبنی بر این که سرمایه گذاران گمراه نمیشوند، دلالت دارد. در نهایت، قابلیت مقایسه به این معنا است که مبادلات و رویدادهای مشابه به گونه ای یکسان، حسابداری و گزارشگری میشوند (حسن و همکاران[۴۸] ، ۲۰۰۸).
از آنجا که سهم عمدهای از مبادلات اوراق بهادار، به خرید و فروش سهام شرکتها اختصاص دارد و تحت تأثیر ارقام و اطلاعات حسابداری است، توجه سرمایه گذاران و سایرین به کیفیت گزارشگری مالی امری ضروری است. همچنین، با توجه به اینکه گزارشگری مالی باید اطلاعات مربوط و قابل اتکا را در اختیار استفاده کنندگان قرار دهد تا در مدلهای تصمیم گیری آنها مورد استفاده واقع شود (مهدوی و رضایی، ۱۳۹۲)، حال این سؤال مطرح میگردد که آیا گزارشگری مالی موجود، اطلاعات مورد نیاز و با کیفیت بالا را برای تصمیم گیری استفادهکنندگان فراهم می‌آورد یا خیر؟ در این راستا، شفافیت و کیفیت اطلاعات مالی را می‌توان به روشهای مختلفی اندازه گیری کرد. برای نمونه، شفافیت استاندارد اند پورز و شاخص افشا[۴۹] (فراست و همکاران[۵۰]، ۲۰۰۶)، رتبه بندیهای تحلیلگران از کیفیت افشا[۵۱] (سنگوپتا[۵۲]، ۱۹۹۸) و کیفیت سود (اسچیپر[۵۳] و وینسنت[۵۴]، ۲۰۰۳) به صورت بسیار گسترده ای به عنوان شاخص های اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است (آن، ۲۰۰۹). در برخی دیگر از پژوهشها (هوپ و همکاران[۵۵]، ۲۰۰۹) از معیار انجام شدن یا نشدن حسابرسی به عنوان معیاری برای شفافیت گزارشگری مالی استفاده شده است. برای اندازه گیری کیفیت سود از شاخص ها و ویژگیهای متفاوتی استفاده شده است. برای نمونه، در پژوهشهای پیشین از کیفیت اقلام تعهدی (فرانسیس و همکاران، ۲۰۰۴؛ وردی، ۲۰۰۶؛ مهدوی و رضایی، ۱۳۹۲) و مربوط بودن (فرانسیس و همکاران، ۲۰۰۴) به عنوان معیارهایی برای اندازه گیری کیفیت سود استفاده کرده اند. در این پژوهش نیز از معیار کیفیت اقلام تعهدی بهعنوان معیار اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است. در ادامه معیار کیفیت اقلام تعهدی به تفصیل تشریح خواهد شد.
۲-۲-۳-۱- کیفیت اقلام تعهدی
