اگر تامین اجتماعی صندوق است سهام‌داران و ذی‌نفعان کلیدی آن بیمه‌شدگان و کارفرمایان یعنی گروه نخست هستند. در این صورت اولا مداخله مستقیم و بی‌حد و حصر دولت معقول نیست، بلکه نقش اصلی آن سیاست‌گذاری و نظارت و تنها مشارکت در تصمیم‌گیری است، ثانیاً این صندوق مسئولیت عمل به قوانین و مقررات متعدد مصوب در حوزه بیمه های حمایتی را نداشته و الزامی برای انجام چنین برنامه های هزینه‌زایی را ندارد.
مطابق با بند الف ماده ۲۸ قانون برنامه پنجم به منظور فراهم نمودن شرایط رقابتی و افزایش کارآمدی بیمههای اجتماعی و جلوگیری از ایجاد هر گونه انحصار یا امتیاز ویژه برای صندوق‌های بازنشستگی اعم از خصوصی، عمومی، تعاونی یا دولتی اجازه داده شده است صندوق‌های بازنشستگی خصوصی با رعایت تضمین حقوق بیمه‌شدگان و بازنشستگان صندوق مربوطه حداقل به مدت ده سال بر اساس آییننامهای که به تصویب هیات‌وزیران میرسد، ایجاد گردد. در این صورت صندوق تامین اجتماعی باید با صندوق‌های خصوصی چابک و فارغ از مداخلات سیاسی رقابت کند.
عملکرد این صندوق در طول سالیان گذشته نشان می‌دهد مداخلات سیاسی بیشترین ضربه را بر پیکره این نهاد مردمی وارد کرده‌است، تا جایی که مأموریت اصلی خود مبنی بر مدیریت بر اساس نظام‌های اندوخته گذار را به درستی انجام نداده است. به عنوان مثال با وجود اینکه تمرکز وجوه و درآمد حاصل از محل حق بیمه ها و نیز سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از محل وجوه ذخایر جز، وظایف اصلی در مأموریت صندوق است، اما پس از گذشت ۴۰ سال از تأسيس سازمانی که هم‌اکنون صندوق نام دارد اولین سند رسمی محاسبات بیمه‌ای (اکچوئری) حدود سه سال گذشته تهیه شده است که البته مورد توافق ذی‌نفعان مختلف هم نیست. فقدان مدیریت تعهدات و عدم احساس نیاز به آن، تأخیر در سرمایه‌گذاری از محل ذخایر، حجم ناچیز ذخایر سرمایه‌گذاری شده در قبال حجم تعهدات و سهم ناچیز سرمایه‌گذاری در تامین منابع بودجه نمونه های دیگری از تعارض بین مأموریت صندوق و عملکرد آن است.
این به آن معنا است که صندوق فعلی قابلیت رقابت با صندوق‌های بازنشستگی خصوصی را ندارد. مع‌الوصف چاره چیست؟ از جمله سازوکارهای پیش‌بینی شده در قانون برای اصلاح ساختار این صندوق تفکیک تعهدات بیمه‌ای از تعهدات حمایتی است. مطابق با بند الف ماده ۲۶ قانون برنامه پنجم، کاهش حمایت‌های غیربیمهای صندوق‌ها و انتقال آن به نهادهای حمایتی یکی از مهمترین اقدامات برای قابلیت‌سازی برای رقابت است. به این ترتیب واگذاری کلیه تعهدات حمایتی و حاکمیتی صندوق به سازمان تامین اجتماعی برای چابک‌سازی صندوق برای مدیریت بهره‌ورتر دارایی‌ها اجتناب‌ناپذیر است. بنابرین نکته اساسی این است که مجموعه فعلی اگرچه از نظر قانونی صندوق نامیده شده، اما مسئولیت‌هایی خارج از تعهدات خود دارد. به عبارت دیگر لازم است صندوق تامین اجتماعی از سازمان تامین اجتماعی تفکیک شود. صندوق تامین اجتماعی مجموعه‌ای غیر انتفاعی است که باید خود را نسبت به پرداخت‌های آینده بیمه‌شدگان مکلف بداند بنابرین ماهیت اصلی آن ورود به حوزه کسب‌وکار بیمه به عنوان یک صنعت است.
بیان مسئله
مقابله با مخاطرات مختلف زندگی از طریق تامین اینده ،اشتغال فکری و دغدغه دیرپای انسان بوده.بیماری ، تصادف ، ازدواج ، زایمان ، سالمندی و مرگ ازجمله رویدادهایی است که می‌تواند متوجه هر انسانی شود وافراد بیشماری وجود دارند که زندگی فقیرانه ای داشته و پیوسته نیازمند دستگیری بوده وزندگی ان ها به همان صورت ادامه پیدا می‌کند.در طول تاریخ برای مقابله با چنین مخاطراتی تلاش‌های گسترده وفراوانی از سوی انسان‌ها به عمل امده وتدابیر وراهکارهایی هم در مورد آن اتخاذ شده با تحول ورشد فکری بشر ، اندیشه تامین اینده نیز تقویت وبه یک نیاز اساسی تبدیل گردیده است.واز اینرو تامین اینده ای مطمئن برای بشر به عنوان یک نیاز موجب پایداری اندیشه «تامین اجتماعی»گردیده است( مجتهدی ؛ ۱۳۹۱ ) .
ایران همواره یکی از تمدن های پیشگام و تأثیرگذار در قلمرو نوع دوستی، حقوق بشر و… مطرح بوده و شواهد بسیار زیادی در فرهنگ بومی و ملی آن وجود داشته است، نگاهی به منشور کورش کبیر و مقایسه نحوه عمل این تمدن در اعمال سیستم حقوق و دستمزد، تنظیم روابط کار و خدمات بیمه ای به کارگران سازنده تخت جمشید با اهرام ثلاثه مصر به خوبی مبین این واقعیت است که در تمدن ایران، دوستداری نوع بشر و احقاق حقوق اتباع، شهروندان و فرودستان جزء اصول اولیه و لاینفک حکومت و مهمترین مسئولیت مالک و یا کارفرما است. شعر جهان شمول خالق شاهنامه (بنی آدم اعضای یکدیگرند…) که از دیرباز منظور نظر جامعه جهانی قرار گرفته است، یکی از مصادیق بارز توجه فرهنگ و ادبیات ایرانی به مفهوم بیمه و حمایت است. تلفیق تمدن بزرگ و تأثیرگذار ایرانی با مفاهیم متعالی اسلام باعث شد که فرهنگ بومی و ملی پارسیان بیش از پیش مشحون و مملو از اصول نوع دوستی، ایفای حقوق فرودستان و فروبگیران و مسئولیت اجتماعی مدیران، مالکان و کارفرمایان شود. در ایران، تخت جمشید هنگام خاک‌برداری و برحسب تصادف کلنگ باستان شناسان افق تازه ای را از فرهنگ و تمدن ایرانی با یافتن گل نوشته ها برای جهانیان پدید آورد و چنین بود که تأمین اجتماعی در ایران باستان خود را نمایان ساخت. (وامقی ؛ ۱۳۸۶).
نخستین‌بار در تاریخ ٢٧/۱۲/۱۳۰۹هیات‌وزیران بر اساس پیشنهاد وزارت طرق و شوارع تصویب کرد که از اول فروردین ١٣١٠ از مزد هر یک از کارگران که در طرق کار می‌کردند، روزی یک شاهی و از حقوق همگی روزمزدها و کنتراتی‌های شاغل در طرق، صدی‌دو کسر و به ایجاد «صندوق احتیاط» اختصاص داده شود. در همین تصویب‌نامه مقرر شد نظام‌نامه این «صندوق» را وزارت طرق به تصویب هیات وزیران برساند. در نهم مرداد ماه سال ١٣١٠، نظام‌نامه صندوق احتیاط ادارات طرق در چهارده ماده که مشتمل بود بر مراقبت‌های صحی و اعطای پاداش نقدی به وراث کسانی که به سبب انجام وظیفه فوت یا از کار افتاده می‌شدند، به تصویب رسید. لذا شکل‌گیری نظام تامین اجتماعی در ایران نیز از آغاز تاکنون با توجه قلمرو فعالیت‌های آن و افراد تحت پوشش، دارای تغییرات قانونی زیادی بوده است ؛ هر چند که در این تغییرات و تحولات عناوین و قوانین در ۵۰سال گذشته ممکن است ملاحظات مورد اشاره گاهی مورد توجه قرار نگرفته باشد.
حال این سوال مطرح می شود که سیر تحولات قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی در ایران به چه صورت بوده است ؟ و ایا این تحولات ، سیر تکاملی داشته است ؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
در حد فاصل سال‌های ۱۳۰۹الی ۱۳۸۲ که بیش از ۷۳ از آن می‌گذارد و در این روند شکل‌گیری تامین سیر تکاملی خود را طی کرد ۱۲ بار در این مسیر قانون تامین اجتماعی مورد تجدیدنظر، تکامل، افزایش اهداف و مسئولیت‌ها و گسترده شدن دامنه فعالیت‌ها شده است که در چارچوب این تغییرات و تحولات بنیادین در قوانین این نهاد صورت پذدیرفته است.
