شخصی که در چنگ احساس غیر خوب گرفتار است ممکن است برای جلب اطمینان مبتنی بر واقعیت به شخص دیگری روی آورد(ِشکل(۲-۵).
و
و
ب
ب
ک
ک
شکل (۲-۵):رفتار متقابل مکمل “کودک”-“بالغ”
رفتار متقابل مکمل”بالغ”- “والد”:
مردی که می‌خواهد سیگار را ترک کند به اندازه کافی اطلاعات “بالغ” دارد که ترک سیگار برای سلامتی اش مهم است. با وجود این، از زنش می‌خواهد که (نقش “والد” را بازی کند که هرجا پاکت سیگار او را دید پایه کند و دور بریزد، یا اگر دید او سیگار روشن می‌کند به شدت مخالف نماید(شکل (۲-۶).
و
و
ب
ب
ک
ک
شکل (۲-۶): رفتار متقابل مکمل “بالغ”-“والد”
اولین قانون ایجاد رابطه
ویژگی یک رابطه متقابل مکمل، قابل پیش‌بینی بودن آن است. هر گفتگویی می‌تواند شامل یک رشته روابط متقابل مکمل باشد. در این صورت در کل این زنجیره ارتباطی این احساس وجود دارد که چیزی قابل پیش‌بینی رخ خواهد دارد. تا زمانی که رابطه متقابل به شکل مکمل باقی میماند، رابطه می‌تواند تا بی نهایت ادامه پیدا کند (برن، ۱۹۶۱، ترجمه فصیح، ۱۳۷۳).
رابطه متقابل متقاطع
“رابطه متقابل متقاطع”، رابطه ای است که در آن بردارهای رابطه متقابل با یکدیگر موازی نباشندو یا این که از حالت نفسانی مورد خطاب، پاسخ داده نشود. رفتار متقابلی که باعث ناراحتی می شود(هریس، ۱۹۸۵، به نقل از محمدی، ۱۳۸۵). نمونه هایی از رفتار متقابل عبارتند از:
بیمار(“بالغ”): بدم نمی آید در بیمارستانی مثل اینجا کا رکنم.
پرستار(“والد”): قربونت برم، تو با مشکلات مغز خودت هم نمی تونی کنار بیایی
(شکل (۲-۷)).
و
و
ب
ب
ک
ک
شکل (۲-۷):رفتار متقابل متقاطع “بالغ”-“والد”
مادر(“والد”): برو اتاقت را تمیز کن.
دختر(“والد”): تو نمی تونی به من که دستور بدی. پدر رئیسه، تو که رئیس نیستی (شکل (۲-۸)).
و
و
ب
ب
ک
ک
شکل (۲-۸):رفتار متقابل متقاطع “والد”-“والد”
دکتر (“بالغ”): کدام مشکلی بوده که در زندگی همیشه در ذهنت مانده و همیشه هست؟
بیمار(“کودک”): کاغذ پراکنی! (با مشت روی میز میکوبد) کاغذ پراکنی لعنتی(شکل(۲-۹))!
و
و
ب
ب
ک
ک
شکل (۲-۹):رفتار متقابل متقاطع “بالغ”-“کودک”
دومین قانون ایجاد رابطه
دومین قانون ایجاد رابطه چنین میگوید: وقتی که رابطه متقابلی متقاطع میشود، در رابطه اخلالی حاصل میشود و یک یا دو طرف رابطه باید تغییر حالت نفسانی دهند تا بتوانند رابطه را دوباره ایجاد کنند(جونز و استوارت، ۱۹۴۰، به نقل از ترکان، ۱۳۸۵).
نوازش ها
تفریح مهم است. انسان باید برای سالم ماندن هر روز به بازی های تفریحی بپردازد. بازی کردن دو حسن دارد: یکی به دست آوردن نوازش به ویژه در صورت برنده شدن و دیگر اینکه کودکتان حوصلهاش سرنمی رود(فرید، ترجمه عظیمی، ۱۳۸۲). ولی نوازش چیست؟
نوازش عبارت است از هر نوع عملی از طرف شخص دیگر نسبت به شما تا به شما اطلاع دهد از وجود شما آگاه است. ما نیاز داریم که حضور ما توسط دیگران درک شود. یک تبسم، یک تعریف و یا حتی یک اخم نشان می‌دهد که حضور ما درک شده است. نیاز ما به نوازش بر مبنای عطشی است که برای مورد توجه قرار گرفتن و به حساب آورده شدن داریم(فرید، ترجمه عظیمی، ۱۳۸۲).
انواع نوازش
ما می‌توانیم انواع نوازش‌آموزش‌ها را به شرح زیر طبقه بندی کنیم:
نوازش کلامی یا غیرکلامی
نوازش گرم و نرم(مثبت) یا نوازش سرد و نیشدار(منفی)
نوازش شرطی یا غیرشرطی
نوازش کلامی در مقابل غیرکلامی
نوازش‌های کلامی از یک سلام گرفته تا یک مکالمه عریض و طویل را در برمی گیرد.
نوازش‌های غیرکلامی می‌توانند شامل دست تکان دادن، سرتکان دادن، دست دادن و یا بغل کردن و در آغوش گرفتن باشند.
نوازش گرم ونرم (مثبت) در مقابل نوازش سرد و نیشدار(منفی)
نوازش‌های گرم و نرم نوازشهایی هستند که به شخص نوازش گیرنده احساس و تجربه خوبی بدهد، مثل: یک لبخند، با دست به پشت کسی زدن، یک سوت، به نام صدا کردن افراد، لمس کردن، در آغوش گرفتن، حرف زدن، بازی کردن، سلام کردن، تعریف کردن و یک نگاه گرم و دوستانه.
در حالی که نوازش‌های سرد و نیشدار عبارت است از یک تجربه ناخوشایند و دردناک را به دست نیاوریم، همین نوازش‌های منفی می‌توانند ما را زنده نگاه دارند(هر نوع نوازشی بهتر ازنبود آن است).
نوازش منفی غیرکلامی مثل اخم کردن و نوازش منفی کلامی مثل «روز خوبی بود ولی تو خرابش کردی!»
نوازش شرطی در مقابل غیرشرطی
نوازش غیرشرطی یعنی نوازشی که فرد مجبور نباشد برای به دست آوردن آن تلاشی بکند. در این نوع نوازش برای فرد شرطی نمیگذاریم که اگر فلان کار را انجام بدهی یا انجام ندهی دوستت دارم وگرنه نه. بلکه دیگران را صرفاً به خاطر وجود داشتنشان نوازش می‌کنیم. در نوازش شرطی نوازش منوط به عملکرد فرد بر اساس قواعد و در چهارچوبی است که برای او مشخص کرده‌اند. به طور خلاصه نوازش شرطی به کاری که انجام می دهید مربوط می شود، درحالی که نوازش غیرشرطی به آنچه که واقعاً هستید مربوط است.
نوازش شرطی مثبت: «کاری که انجام دادی خیلی خوب بود».
نوازش غیرشرطی مثبت: «چقدر خوبه که یک آدم دوست داشتنی مثل تو پهلوی آدم باشه».
نوازش شرطی منفی:«من این لباس تو را دوست ندارم»(برن۱۹۶۱ به نقل از فرهنگی، ۱۳۸۳).
نوازش غیرشرطی منفی:«من از تو متنفرم» (جونز و استوارت، ۱۹۴۰، ترجمه فصیح، ۱۳۸۶).
راههای به دست آوردن نوازش
۱- رایگان (بهترین نوازش ها آنهایی هستند که فرد مجبور نباشد برای به دست آوردنشان تلاشی بکند. نوازشهایی که فرد فقط به خاطر وجود داشتن از طرف افرادی که برای او مهم هستند به دست می آورد. به این ها نوازش‌های رایگان می‌گویند).
۲- کسب کردن(نمره خوب و …) یا موفق شدن یا انجام کاری برای مردم.
۳- طلب کردن آن(مثل این که به فردی بگوییم خواهش می کنم به من بگو که از من خوشت می‌آید). این نوع نوازش ها به همان خوبی نوازش هایی هستند که در ازای چیزی به دست می آوریم.
۴- نوازش کردن خود توسط خودیا خویشتن نوازی (فرید، ترجمه عظیمی، ۱۳۸۲).
نوازش و تقویت رفتار
به عنوان یک نوزاد ما هر نوع رفتاری را تجربه می‌کنیم تا بفهمیم کدامیک از آن ها نوازش مورد نیاز ما را تأمین می‌کند. زمانی که رفتار خاصی باعث کسب نوازش برای ما بشود، به احتمال زیاد ما آن رفتار را تکرار خواهیم کرد و هر موقع که نوازش‌های بیشتری از آن رفتار به دست میآوریم آمادگی بیشتری پیدا می‌کنیم تا آن رفتار را در آینده تکرار کنیم.
در این صورت، نوازش، رفتاری را که منجر به نوازش شده است تقویت می‌کند. افراد بزرگسال نیز به اندازه نوزادان نیاز به نوازش دارند و به همان اندازه آمادگی دارند که رفتارشان را به صورتی مؤثر شکل دهند تا بتوانند به وسیله آن نوازش بگیرند.(کرو ریدلی، ۲۰۰۶، ترجمه موسوی، ۱۳۸۴)
