ب-بندر:دیدگاهبنادر در مورد معضل کانتینرهای خالی با توجه به موقعیت بنادر و میزان پیشرفته بودن آن ها متفاوت است. در شرایط ایده آل و از نقطه نظر تضمین سرعت زنجیره ی تأمین، یکپارچگی و هماهنگی و همکاری در راستای گشودن گره‌های تجارت، یکی از اصول مهم تجاری است بنابرین، کمک به بازگشت کانتینرها به چرخه ی درآمد زایی باید مورد توجه مسوولان بنادر نیز قرار گرفته به تعیین تعرفه ها به گونه ای که از طرفی به شرکت های کشتیرانی فشار وارد نشود و از طرف دیگر وارد کننده را در سرعت ترخیص کالایش ترغیب نماید مبادرت ورزند همچنین با برنامه های بازاریابی و دادن مشوق ، صادرات و واردات بیشتری را به بندر خود جذب کنند(دیاز و دیگران، ۲۰۱۱). این نگاه که کشتی به هرکجا برود بار نیز به همان‌جا می رود منسوخ شده و امروزه بنادر متوجه گردش کالاها و عوامل تأثیرگذار بر حرکات آن هستند. در عمل، هرچه رسوب کانتینر در بنادر بیشتر گردد، عایدی بندر از محل درآمد انبارداری بیشتر شده و در صورت عدم محدودیت در محوطه های بندری و به دلیل محدودیت اثر کانتینرهای خالی بر کارایی و ازدحام بندر در این حالت، تمایل بندر برای کمک به بحث کانتینرهای خالی به عنوان معضلی جهانی کمرنگ می شود، البته لازم به ذکر است که در شرایط رکودی و نبود مشتری این به نفع خطوط نیز هست که کالای محتوای کانتینر دیرتر ترخیص شده تا از صاحب بار اجاره ی کانتینر دریافت گردد که البته در این حالت صاحب کالا متحمل هزینه های اضافی می‌گردد. در بندر خرمشهر نیز، متأسفانه دیدگاه دوم غالب است و برنامه های ضعیف در بحث کانتینرهای خالی دنبال شده و به این مسأله به عنوان بخشی درآمدزا برای بندر نگاه می شود و مسوولان تأکید دارند که تنها علت این مسأله در این بندر، عدم تعادل در صادرات و واردات بندر خرمشهر است که یک مشکل بازرگانی است نه بندری و راهکار حل شدن آن، تراز شدن تجارت این بندر و تغییر ماهیت به سمت صادرات محوری است.
بر اساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل[۱۳] (UNCTAD) در سال ۲۰۱۱ میلادی به میزان ۸٫ ۵ میلیارد تن کالا توسط کشتی‌ها در بنادر جهان تخلیه و بارگیری شده است. در این راستا میزان عملکرد ترمینال‌های کانتینری بنادر دنیا ۵۳۱ میلیون تی ای یو اعلام گردید و از میان ۲۲ میلیون کانتینری که در سال مذکور در بنادر حوزه خلیج فارس و دریای عمان تخلیه و بارگیری گردید؛ تعداد ۲٫ ۸ میلیون کانتینر مربوط به بنادر جمهوری اسلامی ایران بوده که ۹۰ درصد آن یعنی ۲٫ ۶ میلیون کانتینر آن مربوط به ترمینال‌های کانتینری بندر شهید رجایی می‌باشد(تارنمای سازمان بنادر، ۱۳۹۳). با توجه به گسترش تجارت جهانی و اهمیت و نقش غیرقابل انکار کانتینرها در صنعت حمل و نقل و با توجه به ظرفیت ها و قابلیت های پایانه های کانتینری در ایران و قدرت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، در این پژوهش به بررسی استراتژی های کشتیرانی ها و بندر خرمشهر در راستای مدیریت کانتینرهای خالی وارده به این بندر پرداخته شده است.
در ادامه ابتدا به معرفی کوتاه از بندر خرمشهر و ترمینال کانتینری آن پرداخته و سپس پیشینه تحقیق بررسی شده است.
۲-۳-معرفی بندر خرمشهر(تاریخچه)
بندر خرمشهر در شمال غربی خلیج فارس و در جنوب غربی جمهوری اسلامی ایران و در همسایگی جنوب شرقی کشور عراق (مرز زمینی شلمچه) در محل تلاقی رودخانه های اروندرود و کارون در استان خوزستان واقع شده است. این بندر سابقه ای طولانی در امر تجارت دریایی داشته و ساخت و بهره برداری از اسکله های ویژه پذیرش کشتی های اقیانوس پیما در بندر خرمشهر در سال‌های آغازین ۱۳۰۰ شمسی شروع شده و در زمان جنگ جهانی دوم و پس از آن به اوج خود رسیده است، به طوری که در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی بندر خرمشهر با داشتن تعداد ۲۰ اسکله یکی از بزرکترین بنادر کشور بحساب می‌آمد و در سال ۱۳۵۶ چهار میلیون تن کالای عمومی از طریق این بندر به کشور وارد شده است. (تارنمای بندرخرمشهر:۱۳۹۳)
در سال ۱۳۰۸ شمسی اولین کشتی اقیانوس پیما در اولین اسکله بندر خرمشهر پهلو گرفته و در سال ۱۹۴۱ میلادی ۶ اسکله توسط متفقین برای مقاصد نظامی و در سال ۱۳۲۳ شمسی دو اسکله دیگر برای فعالیت‌های تجاری ساخته شد و سپس از سال ۱۳۵۵ برای توسعه بندر چهار اسکله تجاری دیگر به این مجموعه اضافه گردید . در سال‌های پیش از جنگ بندر خرمشهر به دلیل دارا بودن موقعیت خاص طبیعی و استراتژیک یکی از قطب های پر رونق تجارت در ایران محسوب می گردید و کشتیهای بزرگ با آبخور ۹ متر و ظرفیت ۱۵ هزار تن می توانستند در کناره این اسکله ها پهلو بگیرند . متصل بودن بندر به شبکه راه آهن سراسری از روی اسکله ها یکی از مزیت‌های بسیار مهم این بندر محسوب می گشت و لذا کشتی های اقیانوس پیما از اغلب نقاط جهان عازم این بندر می شدند .
بنادر آبادان و خرمشهر از زیر ساختهای مناسب بازرگانی برخوردار هستند و قرار گرفتن آن ها در کنار آب شیرین اروندرود و کارون، موقعیت بین‌المللی تجاری و صنعتی، نزدیکی به کشورهای حوزه خلیج فارس و امنیت آبراه اروندرود، برای کشتیرانی فرصتهایی هستند که از طریق آن بازرگانان می‌توانند کالاهای خود را به این بنادر وارد و از تخفیف ویژه ای که مسوولین محترم کشورجمهوری اسلامی ایران برای ترخیص کالاهای ورودی تجار در نظر گرفته اند ، استفاده نمایند . در حال حاضر کلیه زیرساخت های قبل از جنگ اعم از اسکله ها ، انبارها و محوطه های بندر خرمشهر بازسازی شده است.
راه های ارتباطی
مجتمع بندری خرمشهر از طریق جاده های زمینی و بین‌المللی درجه یک با مراکز جمعیتی (داخلی و خارجی) ارتباط دارد. این منطقه از طریق جاده با فواصل ۹۹۷، ۱۲۵، ۱۰۰، ۱۵کیلومتر به ترتیب با شهرهای آبادان، بندر امام خمینی (ره)، اهواز و تهران وبا فاصله ۱۰ کیلومتر از مرز زمینی شلمچه مرتبط می‌گردد. راه آهن سراسری ایران نیز از طریق اهواز به بندر خرمشهر متصل می‌باشد. این خط علاوه بر اینکه راهی ارزان و مناسب برای دستیابی به سایر مناطق ایران می‌باشد امکان برقراری ارتباط با سایر کشورهای همسایه مانند: عراق، ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی را میسر می‌سازد(وبسایت بندر خرمشهر:۱۳۹۳) .
مناسب ترین بندر برای ترانزیت زمینی و دریایی کالا به عراق
بندر خرمشهر با توجه به مشکلات موجود در ارسال کالا به عراق، مناسب‌ترین گزینه برای ترانزیت کالا به این کشور می‌باشد. این بندر به دلیل نزدیکی به بنادر عراق و فاصله ۱۵ کیلومتر تا گذرگاه مرزی شلمچه از مزیت منحصر به فردی برخوردار بوده و همزمان قابلیت ترانزیت کالا از طریق زمینی و دریایی را دارا است . با توجه به استقرار بندر خرمشهر در جنوب غربی ایران و مسافت کوتاه این شهر با استان های غربی ایران، این بندر گزینه مطلوبی برای ترانزیت کالاهای عراقی از طریق گذرگاه های غربی کشور( مریوان، باسمات، ایلام و مرز خسروی )است . (وبسایت بندر خرمشهر:۱۳۹۳)
۲-۴- ترمینال کانتینر:
مهمترین ترمینال بندرخرمشهراست که پس از بازسازی رسماً فعالیت خودرا آغاز نموده است و درراستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ازاواسط سال۸۲ راهبری و بهره برداری از ترمینال (به مدت ۱۰ سال) به شرکت کشتیرانی جنوب ـ خط ایران واگذار گردید .
