تایپ وسطچین: این شیوه می تواند زمانی که برای بلوکهای کوتاه متن استفاده میشودبسیار تاثیرگذار باشد مانند تیترها، عنوانها، عناوین فرعی، دعوتها، اعلانها، اشعار. در این شیوه بدون این که فضای سفید اضافه شود، سطرهای تایپ از مرکز با یکدیگر هماهنگ میشوندو لبه های ناهموار را در سمت چپ و راست ایجاد می‌کنند.این روش، تقارن و زیبایی را در کار ایجاد می کند اما زمانی که برای مقدار زیادی از نوشته استفاده شود، خوانایی را کاهش میدهد.
تایپ دورچین: این روش تایپی است که دورتادور محیط یک تصویر، عکس یا عنصر دیگر گرافیکی تراز می شود. می تواند در حاشیه راست یا چپ یا هر دو حاشیه به کار رود.
تایپ جورچین: تایپ جورچین، تنها با هدف زیبایی، درون شکل خاصی قرار می‌گیرد. همیشه برای این که شکل خاصی را به خود بگیرد، همتراز می شود. اگر پهنای خطوط کم باشد، احتمالأ به ویرایش متن و کار با دست برای جلوگیری از به وجود آمدن فضای زیاد بین کلمات یا حروف، رودخانهی سفید و خطوط فشرده یا کشیده شده احتیاج است.
طراحی متن کتاب درسی
در کتابهای درسی عاملی که از نطر اهمیت در درجه نخست قرار دارد، زبان و کلام است و عواملی نظیر طرز قرار گرفتن و ترکیببندی شکلها و تصاویر و جنبه ثانویه و کمکی نسبت به اولی دارند. خطهای نوشتاری اولیه خود مجموعه ای از تصاویر بودند که با آرایش خاصی در کنار هم قرار میگرفتند. به تدریج با پیشرفت قوای نشانهسازی و انتزاعی کننده ذهن، فکر کردن به وسیله مفاهیم کلی پدید آمد که منشأ آن تفکر به وسیله تصاویر بوده است. به همین گونه نیز خط آوایی طی جریانی مشابه از بطن هییروگلیف[۴۸] که در واقع نگارش با تصویر بوده نشأت گرفته است (کوستلر[۴۹]، ۱۹۶۵).
در زمینه طراحی متن کتابهای درسی لومان[۵۰] (۲۰۰۵) معتقد است طراح باید به سه مسأله محوری را مورد توجه قرار دهد:
-
- لایه بندی صفحه[۵۱]
-
- شکل و اندازه و نحوه قرارگیری حروف چاپی[۵۲]
-
- رنگ و علامتگذاری ویژه[۵۳]
- لایه بندی صفحه
وقتی لایهبندی صفحه را انتخاب میکنید باید به مخاطب و چگونه مورد استفاده قرار گرفتن اطلاعات توجه داشت. انتخاب فاصله مناسب بین خطوط به خواننده کمک می کند تا مطالب را سریعتر و با آسایش چشمی بیشتری بخواند.
فاصله بین پاراگرافها اهمیت زیادی در گروهبندی اطلاعات و برقراری ارتباط بین آنها دارد. خواننده متنهایی را که در مجاورت هم در یک پاراگراف قرار می گیرند اصالتأ مرتبط با هم استنباط با هم استنباط می کند. فاصلهگذاری عمودی پاراگرافها و عنوانها را تفکیک می کند و سطربندی افقی جنبه دبداری متن کتاب درسی را بهبود میبخشد (لومان ۲۰۰۵).
- شکل، اندازه و نحوه قرارگیری حروف چاپی
در انتخاب قلم مناسب به نکتههای زیر توجه کنید:
-
- در انتخاب قلم باید به ارزش شناختی آنها توجه نمود و قلمهایی را انتخاب کرد که از نظر دیداری چشمنواز باشند.
-
- بهتر است قلم با توجه به لحن یا نگرشی که مطلب مورد نظر میخواهد القا کند انتخاب شود.
-
- بهتر است از به کارگیری طرح قلمهای بسیار متعدد در یک کتاب خودداری شود. برخی از متخصصان توصیه می‌کنند که بیش از دو طرح قلم در هر صفحه استفاده نشود.
-
- کاربرد حسابشده و معقولانه طرح قلمهای متنوع به خواننده در دستهبندی و تفکیک اطلاعات و پیشروی در متن کمک می کند.
-
- کاربرد دو یا چند قلم مشابه در یک صفحه برای جدایی مطالب از هم یا برجسته کردن قسمتی از متن مناسب نمی باشد.
- قلمها بخشی از طرح کلی کتاب بوده و باید طوری انتخاب شوند که با سبک طراحی کتاب همخوانی داشته باشند. در کتابهای درسی، خوانایی و طراحی مناسب از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
الف. تراز کردن
علاوه بر انتخاب قلم مناسب برای نگارش متن، لازم است پس از اینکه متن نوشته شد، آن را مرتب کرد، این عمل را تراز کردن[۵۴] متن مینامند. تراز کردن متن در چارچوبهای متن[۵۵] به رنگمایه و ظاهر متن کمک خواهد کرد.
خواندن متن فارسی که از سمت راست تراز شده راحتتر از خواندن متنی است که از سمت چپ تراز شده باشد، بنابرین از تراز کردن متن از سمت چپ به خصوص در کتابهای درسی بپرهیزید، مگر اینکه این کار در جهت القای مفهومی باشد و یا طراحی بخش خاصی از صفحه ضروری باشد. به طور کی متون بدون سطربندی شده به متونی گفته می شود که هم از راست و هم از چپ تراز شده باشند. به عبارت دیگر در طراحی صفحه بهتر است که متن از هر دو سمت تراز شود تا سطرها به صورت یکنواخت و مناسبی در صفحه تنظیم شوند.
ب. استفاده از نشانه های شاخص تورفتگیهای آویخته
در کتابهای درسی گاهی لازم است که سطرهایی از محتوا برجسته شوند ویا نکتههای کلیدی مورد تآکید قرار گیرند. برای این منظور از دو روش نشانه های شاخص و یا تورفتگیهای آویخته می‌توان استفاده کرد. در نشانه های شاخص معمولأ یک عنصر گرافیکی به عنوان چاشنی به متن اضافه می شود و نکتههای کلیدی را برجسته می نماید. در کتابهای درسی تنها به نشانه های شاخص استاندارد، که به شکل گلولهای سیاه است نباید اکتفا کرد. در میان صورتهای نمادین لازم است آرایهای جستجو شود که با پیام مورد نظر بیشترین همخوانی را داشته باشد. اگر متن کتاب تمیز و ساده بوده و فقط چند نکته را در آن باید با نشانه های شاخص مشخص کرد، استفاده از آرایه های مناسب جالب خواهد بود. فقط باید دقت کرد متن شلوغ نشود (کیانی و شریف، ۱۳۸۵).
وقتی در فهرست شمارهگذاری شده با عددها یا نشانه های شاخص، مواردی وجود دارند که طولشان از یک سطر تجاوز می کند، رسم براین است که سطرهای بعدی را نسبت به شماره یا نشانه تورفته[۵۶] کنند. یک نکته که در این قسمت باید برآن تأکید شود، برجستهسازی عنوانها درون متن است. در انتخاب قلم برای عنوانها گزینه های بسیار بیشتری از نظر سبک و ویژگی وجود دارد. می‌توان استدلال کرد که عنوانها مهمترین قسمت هر کتاب درسی هستند. اگر فراگیر عنوانها را در نگاه اول درست بفهمد، قطعأ بقیه متن را نیز خواهد خواند. صرفنظر از اینکه خواندن بقیه مطالب متن کتاب درسی چقدر آسان یا سخت باشد.
ج. طراحی عنوانها در کتاب درسی
عنوان را می‌توان در مرکز صفحه قرار داد، راستچین کرد، یا به اندازه چند پیکان از سمت راست جلو «عنوان وسط» یا «وسط در وسط» و به عناوینی که از سمت راست تنظیم میشوند «عنوان راست» گفته می شود. به نظر میرسد عنوانهای وسط، که متن پیوسته را میشکنند زمانی بهترین توازن با متن را پیدا می‌کنند که فضای خالی بالای آنها سه برابر فضای خالی پایینشان باشد.
