۳) سطح دشواری سؤال‌های آن متوسط و نسبتاً ساده است؛

۴) در آغاز ترم تحصیلی یا واحد درسی اجرا می‌شود؛

۵) وسیله اندازه‌گیری آن، آزمون در حد تسلط یا وابسته به ملاک است؛

۶) نمرات حاصل از آن تأثیری در قبولی یاردی دانش‌آموزان ندارد (موسوی،۱۳۸۴: ۵۸).

شعبانی (۱۳۸۷) وظایف ارزشیابی آغازین را ‌به این صورت بیان می‌کند:

الف) ارزشیابی تشخیصی به منظور تعیین معلومات و رفتار ورودی؛

ب) ارزشیابی تشخیصی به منظور کشف دلایل اصلی مشکلات شاگردان در یادگیری؛

ج) ارزشیابی تشخیصی به منظور تعیین معلومات و رفتار ورودی و کشف علل مشکلات شاگردان در یادگیری:

۱٫ تشخیص شاگردانی که مشکل یادگیری دارند؛

۲) تشخیص نکات ضعف و ترمیم آن‌ ها؛

۳٫ کشف علل اشتباهات شاگردان:

• • عدم توانایی در مهارت‌های پایه

• • عدم آگاهی از روش درست مطالعه

• • ضعف در توانایی ذهنی

• • عوامل فیزیکی

• • عوامل عاطفی

• عوامل مربوط به ضعف معلم در تدریس.

۲-۱-۱۳-۲) ارزشیابی تکوینی

آنچه عمدتاًً به منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی، یعنی برنامه‌یا روش آموزشی، مورداستفاده قرار می‌گیرد ارزشیابی تکوینی^[۴۶] نام دارد. هدف از کاربرد ارزشیابی تکوینی در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانشجویان آگاهی یافتن از میزان و نحوه آنان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری و نیز تشخیص مشکلات روش آموزشی معلم در رابطه باهدف‌های آموزشی است. این ارزشیابی در طول دوره‌ آموزشی، یعنی زمانی که فعالیت آموزشی معلم هنوز در جریان است و یادگیری دانشجویان در حال تکوین و شکل‌گیری است انجام می‌شود (سیف،۱۳۸۹: ۹۶).

ارزشیابی تکوینی به ارزشیابی ضمن آموزش یا زمانی که یادگیری هنوز در حال تکوین یا شکل‌گیری است اطلاق می‌شود و اساساً به منظور کسب اطلاع درباره‌ نحوه فراگیران، تعیین نقاط قوت و ضعف آن‌ ها و تشخیص مشکلات مربوط به روش آموزشی معلم و…انجام می‌گیرد؛ اما ارزشیابی پایانی به ارزشیابی در پایان دوره اطلاق می‌شود که به منظور کسب اطلاع از میزان دستیابی فراگیران به هدف‌های اصلی انجام می‌شود (شعبانی ورکی،۱۳۷۲: ۳۹-۳۶).

ارزشیابی تکوینی، آن‌طور که از اسم آن پیدا‌ است، زمانی به اجرا درمی‌آید که فعالیت‌های آموزشی هنوز جریان دارد و یادگیری شاگردان در حال تکوین یا شکل‌گیری است. معمولاً تحقق هدف‌های آموزشی و پرورشی یا تغییر رفتار شاگردان، به‌تدریج و به‌مرورزمان امکان‌پذیر می‌شود. ‌به این دلیل، معلم ناگزیر است تحقق هدف‌های آموزشی هر بخش را در فاصله زمانی معینی، متناسب با توانایی و امکانات شاگردان انتظار داشته باشد. او برای آنکه از چگونگی تحقق هدف‌های آموزشی هر بخش از مطالب تدریس شده آگاه شود، لازم است در پایان هر بخش، آموخته‌های شاگردان را مورد ارزشیابی قرار دهد. این نوع ارزشیابی که به طور مستمر در پایان هر بخش از مطالب تدریس شده و در طول سال تحصیلی انجام می‌گیرد، «ارزشیابی تکوینی» یا «ارزشیابی مرحله‌ای» نامیده می‌شود (شعبانی،۱۳۸۷: ۳۴۱).

معلم وقتی بداند یادگیرندگان چه طور پیشرفت می‌کنند و در چه مواردی با دشواری مواجه‌اند، می‌تواند از این اطلاعات برای ایجاد تغییر و اصلاحات لازم در آموزش مانند تدریس مجدد، تلاش برای ارائه رویکردهای آموزشی جایگزین، یا پیشنهاد فرصت‌های بیشتر برای تمرین استفاده کند. معلم اندیشمند، هنگامی که هنوز فعالیت‌ها و کوشش‌های آموزشی و پرورشی در جریان هستند نیز به سنجش و ارزشیابی از آموخته‌های یادگیرندگان اقدام می‌کند. زیرا هدف او تنها آموزش دادن نیست؛ بلکه آموزش به منظور یادگیری یادگیرندگان است. ‌بنابرین‏، این نوع سنجش بازخوردهایی برای هدایت آموزش و بهبود یادگیری فراهم می‌کند. در واقع، ما باید به سنجش به‌مثابه بخش جدایی‌ناپذیری از فرایند یادگیری-یاددهی نگاه کنیم که هدف آن کمک به یادگیری یادگیرندگان و عمق بخشیدن به آن است (شریفیان،۱۳۸۸: ۳۶).

در ارزشیابی این سؤال مهم مطرح است که چگونه اطمینان پیدا کنیم:

• • فراگیران، آموزش‌های داده‌شده را به‌درستی فراگرفته‌اند؟

• • تلاش‌های فراگیران برای یادگیری تا چه میزان اثربخش بوده است؟

• • فعالیت‌های معلم در کلاس چقدر مفید بوده است؟

• نقاط قوت و ضعف معلم و یادگیرنده کدام است؟

انجام دادن ارزشیابی در جریان یادگیری می‌تواند بسیار مفید و پاسخگوی سؤالات مطرح‌شده باشد. این روش ارزشیابی را ارزشیابی تکوینی می‌گویند (یادگار زاده،۱۳۸۳: ۶۴).

کلکر^[۴۷] (۲۰۰۳) می‌گوید چهار هدف را می‌توان برای ارزشیابی تکوینی در نظر گرفت:

۱٫ افزایش در فراگیران از مفاهیم؛

۲٫ ارائه بازخورد به مربی و فراگیر؛

۳٫ تقویت محیط یادگیری کلاسی؛

۴٫ به‌کارگیری روش‌های متنوع سنجش آموخته‌ها (کلکر،۲۰۰۳: ۱).

اگر برای ارزشیابی تکوینی پنج مرحله اساسی «بازخورد نتایج»، «جمع‌ آوری منظم اطلاعات»، «بررسی و تحلیل اطلاعات»، «بازخورد نتایج»، «بهبود امور» را در نظر بگیریم، می‌توانیم دادن بازخورد مداوم به یادگیرندگان و بهبود امور را ثمره ارزشیابی تکوینی بدانیم. دادن بازخورد به فراگیران بخشی از ارزشیابی تکوینی است که به یادگیرندگان کمک می‌کند تا نسبت به شکافی که میان هدف‌های مطلوب و دانش، علم یا مهارت فعلی آن‌ ها وجود دارد آگاهی یابند و آن‌ ها را به سوی انجام اعمال لازم برای دستیابی به اهداف هدایت کنند (بوستون،۲۰۰۲).

گئورگ^[۴۸] و کوان^[۴۹] (۱۹۹۸) در کتاب «دست نامه‌ی فنون ارزشیابی تکوینی» روش‌های ارزشیابی تکوینی را در چهار طبقه تقسیم‌بندی کرده‌اند. این طبقات و روش‌ها عبارت‌اند از:

الف) کسب اطلاعات در خصوص تجارب یادگیری بی‌واسطه؛

ب) کسب اطلاعات در خصوص واکنش‌های بی‌واسطه در خلال تجارب یادگیری؛

ج) کسب اطلاعات در زمینه پیامدهای یادگیری؛

د) کسب اطلاعات در زمینه واکنش‌های فراگیران بعد از تجربه (گئورگ و کوان،۱۹۹۸: ۸۷-۳۷).

در ارزشیابی تکوینی که شامل ارزشیابی فرآیندی^[۵۰] نیز است، پیشرفت دانشجویان موردبررسی قرار می‌گیرد و نتایج این نوع ارزشیابی ممکن است منجر به ایجاد تغییراتی درروش تدریس معلم بشود. اسکریون^[۵۱] (۱۹۹۸) می‌گوید: ارزشیابی تکوینی اساساً در خلال اجرای یک برنامه و یا تولید یک محصول به منظور بهبود و توسعه برنامه توسط افراد دست‌اندرکار و غالباً بیش از ‌یک‌بار صورت می‌گیرد (سلیمی زاده،۱۳۸۳: ۱۷۳).

بلوم در رابطه با بهره گرفتن از ارزشیابی تکوینی این مراحل را پیشنهاد می‌دهد:

۱) تقسیم درس به واحدهای جداگانه درسی که آموزش آن‌ ها طی یک هفته یا دو هفته میسر باشد؛

۲) تعیین هدف‌های آموزشی به صورت هدف‌های رفتاری معین برای هر واحد یا بخش درسی تعیین‌شده

۳) برگزاری آزمون یا ارزشیابی تکوینی در پایان تدریس هر بخش؛

۴) تحلیل از نتایج به دست‌آمده در میزان پیشرفت تحصیلی هر یک از دانش‌آموزان و تعیین نقاط مثبت و منفی یادگیری؛

۵) رفع اشکال و یادگیری دانش‌آموزان و تشویق و ترغیب آن‌ ها و هدایت برای استفاده از امکانات؛

۶) تحلیل نقاط ضعف و مشکلات روش آموزشی معلم (کوهستانی و همکاران،۱۳۸۰: ۱۲۲-۱۲۱).

۳-۱-۱۳-۲) ارزشیابی پایانی (تراکمی)