زراعت، عباس، در مقاله ای تحت عنوان توبه، عذر معاف کننده یا عامل سقوط مجازات نوشته است که توبه، یکی از عوامل بازگشت به خدا است که آثار دنیوی نیز دارد و در مواردی حد را ساقط می‌کند؛ اما بسیاری احکام آن مشخص نیست. در این مقاله سعی شده به مباحثی درباره توبه بپردازیم که مورد بحث قرار نگرفته یا کمتر در مورد آن بحث شده است؛ از جمله اینکه توبه اختصاص به حد خاصی ندارد بلکه می توان آن را به همه حدود و حتی تعزیرات تسری داد و مقررات شکلی حدود تابع قواعد عمومی است و در موارد مسکوت عنه باید به منابع شرعی مراجعه کرد و اینکه نهاد توبه در معنای عام آن اختصاص به حقوق ما ندارد، بلکه در سایر نظامهای حقوقی هم از آن استفاده می شود و وسیله ای برای احراز اصلاح مجرم و بازدارندگی وی از تکرار جرم؛ و اماره فقدان حالت خطرناک در مجرم می‌باشد.[۲]
عباسی در مطالعه ای تحت عنوان توبه و نقش آن در سقوط مجازات از نظر قانون و فقه اسلامی که به صورت پایان نامه انجام گردیده است، توبه را از دیدگاه قانون و فقه مورد توجه قرار داده است، در این پژوهش هدف تبیین نقش توبه در سقوط مجازات می‌باشد. روش نمونه گیری به روش کتابخانه ای بوده که از منابع مستند برداشت شده است. طرح پژوهش بر اساس استنباط شخصی که توبه می‌تواند در خیلی از موارد موجب سقوط مجازات گردد، این پژوهش شکل گرفته است. نتیجه کلی آن طوری که باید این موضوع فقهی، حقوقی و اخلاقی در قوانین جزایی مورد توجه قرار نگرفته است.[۳]
مصباح مقاله ای تحت عنوان توبه، جایگاه و فرایند تحقق آن نوشته و آورده است که توبه به معنای بازگشت و ترک گناه است؛
بنده ای که به وسیله گناه و جسارت در حق مولی از خدا دور شده، اینک قصد بازگشت و تقرب به معبود خویش دارد. انسان برای انجام توبه، نیازمنده داشتن انگیزه است. توجه به ضررهای گناه و نقشی که توبه در صیانت انسان دارد؛ انگیزه خوبی برای توبه است. گناه علاوه بر ضررهای جسمی، ضررهای بی شمار روحی و روانی برای انسان در پی دارد. متاسفانه برخی افراد به آفات و ضررهای جسمانی بیماری توجه دارند و در صدد رفع آنند، اما کمترین توجهی به آفات روحی گناهان ندارند، آفاتی که به مراتب از بیماری‌های جسمی سهمگین تر است. گناهان علاوه بر آفات فردی، آفات و ضررهای اجتماعی نیز برای انسان دارد؛ کسی در اجتماع به فرد دروغگو اعتماد نمی کند، همچنین عذاب های شدید اخروی برای گناهکاران مهیا است.
توجه به ضررها و زیان های دنیوی، اخروی، جسمی، روحی، فردی و اجتماعی گناه، انگیزه خوبی برای بازگشت عبد به سوی معبود خویش است.[۴]
موسوی بجنودی و سلطانیان در مقاله ای تحت عنوان تاثیر توبه بر سقوط مسئولیت کیفری حدود با رویکردی بر دیدگاه حضرت امام خمینی می نویسد: در منابع نظام کیفری اسلام، با استناد به آیات قرآن و روایات ائمه اطهار (ع) تحقق توبه مجرم در شرایط خاص ، به عنوان رادع مجازات برخی جرایم ذکر گردیده است. این خود بیان گر آن است که سیاست های کیفری اسلام نه مبنی بر انتقام جویی؛ که حاکی از بزرگداشت کرامت انسانی است. در این پژوهش تلاش شده با محور قرار دادن دیدگاه های حضرت امام خمینی، ضمن بیان آرای دیگر فقها و مواد قانونی مرتبط با موضوع، میزان تاثیر گذاری توبه در سقوط مجازات جرایم منجر به((حد)) مورد بررسی قرارگیرد. اما از آنجا که فقها و قانون گذار، در بحث توبه در باب حدود، صرفاً از اقرار و بینه به عنوان مجرای اثبات جرم نام برده اند، حجیت علم قاضی، به عنوان یکی از راه های اثبات جرم ، و میزان تاثیر توبه مرتبط با علم قاضی در سقوط مجازات نیز مورد بررسی قرار گرفته است.[۵]
و- فرضیه های تحقیق
۱- در نظام کیفری اسلام، توبه یکی از مهم ترین عوامل سقوط مجازات مربوط به حق الله می‌باشد و در جرایم مربوط به حق الناس فاقد اثر در بعد سقوط مجازات است.
۲- از لحاظ دادرسی تحقق و صحت توبه برای نفوذ در کیفر تابع شرایط خاص روحی، عملیاتی و حقوقی است.
۳- در حقوق جزایی جدید ایران شرایط سقوط مجازات از طریق توبه با رویکرد علمی مورد توجه قرار گرفته است.
۴- توبه در قرآن کریم، روایات و سنت دارای جایگاهی ویژه ای است.
ه- اهداف پژوهش:
۱- بررسی نقش توبه و جایگاه آن در امور کیفری مربوط به جرایم حدی، قصاص و دیات.
۲- بررسی دادرسی، تحقق و صحت توبه برای نفوذ در روند حقوقی و کیفری.
۳- بررسی جایگاه توبه در قرآن کریم، روایات و سنت.
۴- بررسی رویکرد حقوق جزایی جدید ایران در رابطه با شرایط و نقش توبه در روند احکام قضایی.
۷- جنبه نوآوری یا هر ویژگی جدید تحقیق فعلی نسبت به تحقیقات قبلی
با در نظر گرفتن تغییرات جدید قانون مجازات اسلامی و تدوین قانون آیین دادرسی کیفری جدید موضوع پایان نامه حاضر واجد جنبه نوآوری می‌باشد. به خاطر اینکه تمامی مقالات و کتابها و پایان نامه هایی که در رابطه با موضوع این پایان نامه تا به حال نوشته شده است بر طبق قوانین سابق بوده، در حالی که پایان نامه حاضر با توجه به قوانین مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ تأثیر توبه را بر سقوط جرایم مختلف مورد بررسی قرار داده است.
ی- روش تحقیق:
تحقیق حاضر از نوع مطالعات کتابخانه ای و اسنادی است.
روش گرد آوری اطلاعات با مراجعه به منابع و ماخذ علمی شامل کتاب، مجله ها و نشریات ادواری موجود در کتابخانه ها و همچنین سایت های اینترنتی حاوی تحقیقات و مقالات علمی معتبر اطلاعات مورد نیاز خواهد بود.
بر اساس روش تحقیق کتابخانه ای، برای جمع آوری اطلاعات بعد از ماخذ شناسی و گردآوری منابع، از ابزارهای فیش و فرم های مربوط به نکته برداری استفاده شد. بدین صورت که بعد از ماخذ یابی کتب، مجلات و اسناد مربوط به موضوع، فهرست موقت ازمطالب مورد نیاز را تهیه و سپس با آماده سازی فیش ها، مرحله فیش برداری شروع و مطالب با بهره گرفتن از تکنیک مأخذ گذاری به روش علمی تنظیم شد.
بعد از جمع آوری اطلاعات و تنظیم از طریق فیش برداری و فرم های مربوطه، فیش ها با توجه به عنوان، موضوع جزئی و فصل بندی تحقیق طبقه بندی شده و اطلاعات و مطالب در بخش های مختلف آورده خواهد شد و تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت توصیفی- تحلیلی انجام خواهد گرفت.
ز- ساماندهی تحقیق
پایان نامه حاضر در یک مقدمه و سه فصل تنظیم شده است که مقدمه شامل بیان مسئله، بیان اهداف تحقیق، سئوالات و فرضیه های تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق می‌باشد.
