۲- ۷- اصول گردشگری پایدار

همان طور که کسب کار­های گردشگری، توسعه پایدار را در برنامه­ ریزی محصولات گردشگری و برنامه­ ریزی بازاریابی و ارائه خدمات به کار گرفتند، اهداف و اصول متعددی درباره توسعه پایدار یافت. مشابه تعاریف متعدد گردشگری پایدار، این اصول بر اساس دیدگاه محققان مختلف، مطرح شد. آن­ها بر مدیریت منابع اجتماع محلی به منظور تأمین بهزیستی اقتصادی، حفظ منابع، برابری در توزیع هزینه­ ها و منافع، خود بسندگی مطمئن، و تأمین نیاز­های بازدید کنندگان متمرکز هستند. این اصول مشابه با مفاهیم و اهداف گردشگری مسئول در زمینه اجتماعی هستند که توسط مورفی بحث شدند. همه^ء این اصول برای گردشگری پایدار مهم هستند. بدین ترتیب اصول گردشگری پایدار عبارتند از:

• • منابع طبیعی، تاریخی و فرهنگی باید جامعه^ء فعلی را بهره مند کنند، ضمن اینکه برای نسل آینده نیز حفظ شوند؛

• • توسعه باید بگونه­ای باشد که اثرات منفی آن بر محیط زیست، اجتماع محلی و گردشگران در حداقل ممکن باشد؛

• • توسعه پایدار باید کیفیت زیست محیطی مناطق را حفظ و بهبود بخشد؛

• • رضایت گردشگران باید تأمین شده و افزایش یابد؛

• • باید برابری در توزیع منافع حاصل از توسعه در جامعه وجود داشته باشد؛

• • در توسعه^ء ابداعات در یک اجتماع، باید علایق و منافع همه^ء گروه ­های دارای نفع در نظر گرفته شود؛

• • پذیرش رویکرد کل گرایانه و راهبردی ضروری است؛

• • احترام به فرهنگ، اقتصاد، شیوه زندگی، محیط زیست، و ساختار­های سیاسی در نواحی مقصد حفظ و توسعه یابد؛

• • بهره ­وری پایدار در طول زمان و برای نسل­های آینده تأمین شود؛

• • توسعه باید با توجه به محدودیت­های زیست محیطی و با توجه به استفاده صحیح و بلند مدت از منابع برنامه­ ریزی و مدیریت شود؛

• • برنامه­ ریزی، توسعه و اقدامات گردشگری باید با راهبرد توسعه^ء پایدار ملی و محلی هماهنگ و یکپارچه باشد؛

• • گردشگری باید دامنه وسیعی از فعالیت­های اقتصاد محلی را حمایت و هزینه و منافع زیست محیطی را محاسبه کند، اما نباید فعالیتی تک قطبی در اقتصاد یک ناحیه شود؛

• • تحقیقات باید در همه^ء مراحل توسعه^ء گردشگری به منظور نظارت و حل مشکلات انجام شود و برای گروه ­های دارای نفع، امکان پاسخ و واکنش به تغییرات و اخذ امتیاز از فرصت‌ها را فراهم کند؛

• • افزایش آگاهی و درک بیشتر نسبت به اهمیت مشارکتی که گردشگری برای محیط و اجتماع به وجود می آورد؛

• • بهبود کیفیت زندگی جامعه^ء میزبان؛

• • کاهش مصرف و ضایعات منابع در مقصد؛

• • حفظ تنوع در سامانه­های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی؛ و

• در بازار گردشگری توجه زیادی به محیط­های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی نواحی مقصد و ارتقای رضایت و نیاز­های مشتری وجود دارد (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۱۲۶ ).

۲-۸- اثرات و پیامدهای توریسم در نواحی روستایی

یکی از حوزه‌­های اصلی مورد علاقه برای جغرافی‌دان‌ها و همچنین دیگر محققان گردشگری، اثرات گردشگری و تفریحات بر جامعه مقصد است (رضوانی؛ ۱۳۸۷ صص ۹۰ و ۹۱).

بدیهی است که تامین نیاز­های انسانی به بهای انجام تغییرات در کیفیات زندگی صورت ‌می‌گیرد. دامنه این تغییرات با توجه به مکان و زمان و ماهیت پدیده ­های تاثیر گذار بسیار متفاوت است.

توسعه صنعت گردشگر نیز موجب بروز تغییراتی در جوامع انسانی شده است که به دو صورت مثبت و منفی قابل تبیین هستند. این تغییرات در اشکال مختلف قابل مشاهده و بررسی هستند. ‌بنابرین‏ مطالعه و بررسی تغییرات و میزان تاثیرات در بخش­های مختلف جامعه بسیار ضروری به نظر می­رسد.

‌می‌توان مطالعه و بررسی تغییرات یاد شده را «فرایند ارزیابی» نامید، فرآیندی که در طی آن تغییرات، مورد ارزیابی قرار می­ گیرند.

از اینرو شاید فرایند ارزیابی در صنعت گردشگر را ‌می‌توان یکی از مهمترین مراحل برنامه­ ریزی و اجرای برنامه ­های توریستی قلمداد کرد (حیدری چیانه، ۱۳۸۳، ص۹۳ ).

فرایند ارزیابی صنعت گردشگر را ‌می‌توان در سه محور عمده بررسی و تحلیل کرد:

• • ارزیابی اقتصادی

• • ارزیابی اجتماعی – فرهنگی

• ارزیابی زیست محیطی؛ (همان منبع، ص ۹۶).

شکل ۲-۲: مدل مفهومی ارزیابی اثرات گردشگری بر نواحی روستایی با رویکرد گردشگری پایدار

منبع: علی قلیزاده، ۱۳۸۶، ص۸۹

۱-۲-۸- اثرات و پیامد های اقتصادی

هدف از توسعه گردشگری، چه در سطح بین الملل و چه در سطح ملی، امکان توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی مقصد است. به همین دلیل، اکثر کشور­های جهان به اهمیت گردشگری در اقتصاد جهانی از نظر نقش آن در در­آمد و اشتغال توجه کرده‌اند (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۹۰ ).

در اکثر ارزیابی­‌های به عمل آمده از توسعه گردشگری در جهان سوم تأثیرات اقتصادی مهمتر از ملاحظات دیگر است (افتخاری و صالحی امین؛ ۱۳۸۷ص:۶۲).

در حقیقت توریسم به عنوان یک عامل اقتصادی عمده و بسیار مؤثر در سال­های اخیر مورد توجه فراوان قرار گرفته و بدین علت سعی می­‌شود که حتی‌الامکان از عوامل مؤثر در کاهش جریان گردشگری جلو­گیری به عمل آمده و امکانات لازم جهت رشد و توسعه آن فرآهم شود (رضوانی، ۱۳۷۴، ص۶ )

باتلر (۲۰۰۱) با بررسی مطالعات و تحقیقات مختلف در زمینه تأثیر توریسم بر سکونت گاه­های روستایی در کشورهای در حال توسعه معتقد است که همه تحقیقات بررسی شده نشان داده‌اند که توریسم «منافع اقتصادی گسترده برای روستاییان» در جوامع روستایی ایجاد کره است، اگر چه در این تحقیقات میزان منافع حاصله از توریسم بسیار متفاوت بیان گردیده است (مهدوی، ۱۳۸۲ ص، ۶۵).

گردشگری روستایی به شیوه های مختلف زیر، منبعی سنتی و یا نوین درآمدی برای جوامع روستایی است و آثار مثبت اقتصادی زیر را می‌تواند به همراه داشته باشد:

• • با توسعه کسب و کار گردشگری، مشاغل جدیدی در رابطه با تأمین اقامت، غذا، خرده فروشی، حمل و نقل و سرگرمی به وجود می‌آید؛

• • ایجاد فرصت های شغلی در فعالیت های خدماتی؛

• • متنوع شدن اقتصاد محلی؛

• • حماایت از کسب و کار و خدمات موجود در نواحی روستایی؛

• • جذب کسب و کار های جدید به نواحی روستایی (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۹۲)؛ و

• • کاهش فقر و محرومیت روستائیان؛

• • افزایش سرمایه گذاری و توسعه زیر بناهای اقتصادی( شارپلی، ۱۳۸۰، ص ۴۱)؛

گر چه به طور کلی اثرات مثبت اقتصادی گردشگری مورد تأیید است، ولی بسیاری از پژوهشگران معتقدند که گردشگری به طور معمول هزینه های اقتصادی جامعه^ء میزبان نظیر افزایش قیمت کالا و خدمات، افزایش کاذب قیمت زمین، افزایش هزینه^ء زندگی، برگشت کم سرمایه، فصلی بودن فرصت‌های شغلی، جابجایی در اشتغال افراد بومی و منسوخ شدن برخی فعالیت های مرسوم مانند کشاورزی و ماهیگیری در نواحی روستایی را موجب می شود (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۹۱ و ۹۲ ).