۳-۵-۱-۲ جرائم ساده و جرائم اعتیادی :
الف ) جرم ساده :
جرم ساده عبارت است از رفتار مجرمانه ای است که عنصر مادی آن از یک فعل مانند گفتن یا زدن ایجاد گردد مانند فحاشی و سرقت [۶۹].
در خصوص بحث معاونت در جرائم ساده ، ابهامی وجود ندارد و هر فردی با ارتکاب یکی از مصادیق ماده ۱۲۶ نسبت به مباشر جرم و با احراز شرایط می‌تواند به عنوان معاون جرم تلقی گردد.
به عنوان مثال سرقت با ربودن متقلبانه شی متعلق به دیگری برای یک بار هم به وقوع می پیوندد و سشخصی که در این خصوص اقدام به انجام مصادیق ماده ۱۲۶ برای یک بار نماید به عنوان معاون تحت تعقیب قرار خواهد گرفت .
ب ) جرائم اعتیادی :
هر گاه در توصیف مجرمانه عادت مرتکب به ارتکاب عملی منظور شده باشد آن جرم را جرم به عادت گویند . عادت مرتکب به ارتکاب عمل از روی دفعات و مرات ارتکاب عمل مذبور دانسته می شود [۷۰].
به عنوان مثال قسمت انتهایی ماده ۶۶۲ قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات بیان می‌دارد در صورتی که متهم معامله ی اموال مسروقه را حرفه ی خود قرار داده باشد به حداکثر مجازات در این ماده محکوم می‌گردد .
با عنایت به کلمه ی « حرفه » در این ماده چنان چه شخصی برای یک بار اقدام به این عمل نماید مسلماً مشمول این تشدید مجازات نخواهد شد بلکه برای این که عملی مشمول این عنوان شود باید چندین مرتبه تکرار شود .
هم چنین بند « ب » ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات چنین بیان داشته :
« ب – کسی که مردم را به فساد یا فحشا تشویق نموده یا موجبات آن را فراهم نماید . :
حال به بررسی وضعیت معاون در جرایم اعتیادی می پردازیم .
فرض اول : چنان چه بیان شده برای ارتکاب جرایم اعتیادی تکرار رفتار مجرمانه ضروری می‌باشد مثلا چنان چه فردی به دفعات مردم را به فساد یا فحشا تشویق نماید مرتکب این جرم شده است . حال اگر معاون هم در تمامی این دفعات اقدام به تحریک مرتکب جرم نماید بدون شک معاونت تحقق یافته است .
فرض دوم . در این فرض معاون در یک نوبت در جهت ارتکاب بزه مساعدت می کند مثلا در مثال فوق مرتکب در دو مرحله اقدام به تشویق به فساد و فحشا نماید لیکن فرد تحریک کننده تنها در نوبت اول اقدام به تحریک مباشر نموده و در مرحله دیگر هیچ اقدامی نکرده است در این فرض تحریک کننده را نمی توان معاون تلقی نمود زیرا با وجود تحریک از سوی وی و اقدام مباشر در مرحله اول هنوز بزهی رخ نداده است که تحریک کننده را بتوان به عنوان معاون تعقیب نمود و در مرحله دیگر هم معاون نقشی نداشته تا عنوان معاونت بر وی صدق نماید .
فرض سوم – در این فرض معاون در عمل تکرار یافته معاونت می کند . چنان چه در مثال فوق معاون در مرتبه دوم اقدام به تحریک مباشر نماید لیکن در مرحله اول بدون تحریک وی ، مباشر اقدام به ارتکاب جرم نماید تکلیف چیست ؟ در این جا دو توجیه می توان بیان نمود؛
توجیه اول این که چنان چه معاون اطلاع داشته که شخصی باشد قبلا یک مرحله رفتار مادی بزه را انجام داد . و چنان چه در این مرحله مجددا مرتکب رفتار مادی بزه شود رفتار مباشر عنوان مجرمانه پیدا خواهد نمود و با این وصف اقدام به مساعدت مرتکب نماید معاونت صورت گرفته است .
توجیه دوم : معاونت در صورتی جرم می‌باشد که نسبت به عملی صورت گرفته باشد که اصل عمل دارای وصف کیفری باشد . در مثال فوق معاونت در مرحله دوم رفتار مادی بزه انجام گردید . و مرحله دوم رفتار مادی بزه مذکور ، بدون در نظر گرفتن مرحله اول فاقد وصف کیفری است لذا معاونت در آن هم فاقد وصف کیفری است . اصول کلی از جمله تفسیر به نفع متهم و تفسیر سفیق نیز موید این امر می‌باشد . نتیجه بحث این که مساعدت در جرایم اعتیادی در صورتی واجد عنوان معاونت خواهد بود که نسبت به مجموعه اعمالی صورت گیرد که آن اعمال واجد وصف کیفری است و دقیقا با شرایط مباشر جرم مطابقت و هماهنگی داشته باشد .
۴-۵-۱-۲ جرایم ساده و مرکب
الف – جرایم ساده
برخی از جرائم با یک عمل یا ترک عمل ساده انجام می‌شوند ؛ به عبارت دیگر دارای یک عنصر مادی مشخص هستند [۷۱]. به عنوان مثال می توان به جرایمی مثل توهین ، تخریب یا سرقت اشاره نمود . فرد به محض این که اقدام به بیان الفاظ توهین آمیز نسبت به مخاطب نمود بزه محقق شده است و عنصر مادی به جزء یا اجزاء دیگر جهت تحقق نیاز ندارد .
در این جرائم نیز در خصوص معاونت ابهامی وجود ندارد و هر فرد با انجام یکی از مصادیق ماده ۱۲۶ و دارا بودن سایر شرایط و انجام فعل مجرمانه اصلی از سوی مباشر ، می‌تواند معاون جرم تلقی گردد . به عنوان مثال چنان چه فردی ، دیگری را تحریک به توهین به فرد ثالثی نماید به محض بیان الفاظ توهین آمیز از سوی مباشر و دارا بودن شرایط معاونت فرد تحریک کننده به عنوان معاون جرم تلقی خواهد گردید .
ب ) جرایم مرکب :
جرم مرکب به اعمالی گفته می شود که به تنهایی قابل مجازات نیست ولی مجموعا جرمی را به وجود می آورد . از این جهت به نظر می‌رسد جرم مرکب به جرم اعتیادی شبیه باشد . لکن اعمالی که در جرم اعتیادی صورت می‌گیرد یکسان و یکنواخت است ، در حالی که اعمالی که مجموعا جرم مرکب را به وجود می آورند ماهیتا با یک دیگر متفاوت هستند[۷۲] . به عنوان مثال می توان به جرم کلاهبرداری موضوع ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری اشاره نمود طبق این ماده عنصر مادی جرم کلاهبرداری متشکل از اعمال زیر است :
-
- توسل به وسایل متقلبانه
-
- اغفال و فریب خوردن قربانی
- بردن مال دیگری ( که خود مستلزم ورود ضرر مالی به مجنی علیه و انتفاع کلاهبردار یا شخص مورد نظر وی می‌باشد )
حال که مفهوم جرم مرکب مشخص گردید به بررسی کیفیت وقوع معاونت در این جرم می پردازیم . سوال اساسی در این بحث این است که آیا برای تحقق بزه معاونت در یک جرم مرکب لازم است معاونت در تک تک اجزا ، عنصر مادی آن صورت بگیرد به عنوان مثال در بزه کلاهبرداری آیا لازم است معاون در تمام اجزاء عنصر مادی مثل توسل به وسایل متقلبانه – بردن مال و … معاونت داشته باشد ؟ یا چنان چه فقط در یک جزء آن معاونت داشته باشد مثلا فقط در توسل به وسایل متقلبانه معاونت نماید ، مرتکب معاونت در بزه کلاهبرداری گردیده است ؟ به نظر می‌رسد با عنایت به این که رفتار مادی جرم کلاهبرداری فعل واحدی می‌باشد که از اجزاء مختلف تشکیل شده است باید به بحث رابطه علیت دقت نمود . چنان چه بین عمل معاون و وقوع جرم اصلی رابطه علیت بر قرار باشد یعنی بتوان جرم را به فعل معاون مرتبط دانست و علت وقوع جرم را معاونت بیان نمود معاونت تحقق پیدا کرده‌است و لازم نیست معاون در تک تک اجزاء رفتار مادی معاونت داشته باشد .
با توضیحات فوق چنان چه در مثال بالا ، فردی اقدام به در اختیار گذاشتن وسایل متقلبانه به مرتکب جرم نماید و مرتکب با بهره گرفتن از وسایل مذکور اقدام به فریب مردم و بردن اموال آن ها نماید معاونت از سوی فرد مذکور تحقق پیدا کرده‌است .
۶-۱-۲ معاونت در معاونت در جرم
