مبحث اول : نظام ناشی از منشور ملل متحد ومحدود سازی توسل به نیروی مسلح
مدونین منشور در صدد بودند تا با درج مفهوم کلی « ممنوعیت تهدید یا توسل به زور » علاوه بر رویارویی کشورها به صورت جنگ های کلاسیک ، سایر تعرضات بین‌المللی را نیز مورد ممنوعیت قرار دهند . حقوق دانان معتقدند که با ممنوع شدن توسل به زور (یا نیروی مسلح ) در منشور ملل متحد کلیه دکترین های سنتی که به وسیله آنها توسل به زور ممکن بود توجیه شود مثل خود یاری ، اقدامات تلافی جویانه ، حفظ خود و ضرورت منسوخ شدند .[۸۱]
حکم ممنوعیت توسل به زور به دو صورت منفی و مثبت در منشور ملل متحد تدوین یافته است از یک طرف ماده (۳) ۲ کشورها را متعهد به وظیفه ای مثبت دانسته که درگیری های بین‌المللی خود را با وسایل مسالمت آمیز حل و رفع نمایند . از طرف دیگر ماده ی (۴) ۲ حاوی تعهد کشورها به خودداری از توسل به زور می‌باشد . در واقع موفقیت سازمان ملل متحد در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی نیز بستگی به احترام اعضاء به این اصول دارد .[۸۲]
دامنه و برد عمل اصل توسل به زور در دو مورد به استثنا برخورد می کند . این موارد عبارتند از :
۱- دفاع مشروع توسط اعضا سازمان ملل ( ماده ۵۱ منشور ) که در گفتار دوم این فصل به آن می پردازیم
۲- اقدامات ( تجویز ) شورای امنیت ( فصل ۷ منشور ) که در گفتار پنجم در مورد آن بحث می شود که در مورد اخیر باید گفت که بر اساس تشخیص نقض صلح یا تهدید علیه آن یا عمل تجاوزکارانه مندرج در ماده ی ۳۹ شورای امنیت بر اساس مواد ۴۱ و ۴۲ منشور برای بازگرداندن صلح و امنیت متوسل به زور می شود . می‌توان گفت این استثنائات در واقع خود برای تحکیم اصل عدم توسل به زور وضع شده اند . حکم ممنوعیت توسل به زور در ماده (۴) ۲ تقریر یافته است
ماده (۴ ) ۲ منشور ملل متحد مقرر می‌دارد :
« اعضاء سازمان در روابط بین المللی خود از توسل به تهدید و یا استعمال زور علیه تمامیت ارضی و یا استقلال سیاسی هر کشور و از روش های دیگری که با مرام های ملل متحد مباینت دارد ، خودداری می کند».[۸۳]
این ماده بر ۴ عنصر اساسی استوار گردید که عبارتند از : [۸۴]
۱- توسل به تهدید یا استعمال زور
۲- روابط بین‌المللی کشورها
۳- تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورها
۴- مباینت با اهداف سازمان ملل متحد
که در این فصل سعی می شود یک تفسیری از این ۴ عنصر داشته باشیم .
گفتار اول : اهداف و اصول ملل متحد
مقررات میثاق جامعه ی ملل و پیمان بریان – کلوگ همان گونه که در فصل قبل مشاهده گردید نتوانستند بر رویه کشورها و حقوق سنتی آن ها مبتنی بر حل اختلافات بین‌المللی بر اساس زور و قدرت تاثیر بگذارند . لذا برای استقرار نظم و امنیت بین‌المللی و جلوگیری از جنگ ، مجددا ایده ی تشکیل یک سازمان بین‌المللی لکن با اقتدار بیشتر مطرح گردید .
منشور ملل متحد در کنفرانس سانفرانسیسکو در تاریخ ۲۶ ژوئن ۱۹۴۵ به تصویب رسید که این منشور یک مبنای اساسی برای نیل به صلح و امنیت جهانی را پایه گذاری نمود.[۸۵]
نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم از طریق منشور ملل متحد تامین می شود منشور ملل متحد خلاف میثاق جامعه ی مبدل از به کارگیری عبارت « جنگ » خودداری کرد . و از عبارت کلی تری چون « تهدید ، توسل به زور » ، « تهدید صلح » یا «نقض صلح و امنیت بین‌المللی» استفاده کرده‌است این عبارات کلی موید این امر است که مدونین منشور مصمم بوده اند تا محدوده وسیع تری از اقدامات قهر آمیز کشورها را مورد ممنوعیت قرار دهند .
الف : عدم توسل به زور در اهداف و اصول منشور ملل متحد
اصل عدم توسل به زور از اصول اساسی سازمان ملل متحد می‌باشد به طوری که انگیزه اصلی ایجاد سازمان ملل متحد که در مقدمه منشور آمده است « محفوظ نگه داشتن نسل های آینده از بلای جنگ »[۸۶] عنوان شده است با نگرشی کلی بر منشور ملل متحد می‌توان اذعان داشت که اهم مواد آن درباره حل مسالمت آمیز اختلافات ، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و ممنوعیت توسل به زور تدوین شده اند .
در این خصوص می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود :
۱- حفظ صلح و امنیت بین‌المللی ( بند ۱ ماده ۱ ) .
۲- توسعه روابط دوستانه بین‌المللی بر اساس احترام به اصل تساوی حقوق و خود مختاری ملل ( بند ۲ ماده ۱ ) .
۳- منع توسل به زور وتهدید علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورها ( بند ۴ ماده ۲ ) .
۴- منع توسل به هر روشی که با اهداف ملل متحد مباینت داشته باشد ( بند ۴ ماده ۲ ) .
۵- مساعدت کشورها به سازمان ملل متحد برای اقدامات قهری علیه ناقض صلح بین‌المللی ( ماده ۴۲ ) .
۶- تعهد کشورها به حل مسالمت آمیز اختلافات بین‌المللی ( بند ۳ ماده ۲ ) .
۷- منع سازمان ملل متحد از دخالت در اموری که ذاتا جزء صلاحیت داخلی کشورهاست (بند ۷ ماده ۲ )[۸۷].
نخستین و مهم ترین هدف سازمان ملل آن گونه که در بند یک ماده یک منشور ملل متحد مقرر شده عبارت است از :
« پاسداری از صلح و امنیت بین‌المللی ؛ و برای نیل بدین غایت اتخاذ تدابیر دسته جمعی مؤثر برای پیشگیری و از میان برداشتن تهدیدات علیه صلح و ممانعت از اقدامات تجاوزکارانه یا اخلالگری های دیگر در صلح و خاتمه دادن یا حل و فصل اختلافات بین المللی یا وضعیاتی که ممکن است به نقض صلح بینجامد ، از طریق روش های مسالمت آمیزو با پیروی از اصول عدالت و قواعد بین الملل.» [۸۸]
برای دست یافتن به این اهداف ، بند ۴ ماده ۲ منشور تصریح می‌کند که :
اعضا سازمان که در روابط بین‌المللی خود از توسل به تهدید و یا استعمال زور علیه تمامیت ارضی و یا استقلال سیاسی هر کشور و از روش های دیگری که با مرام های ملل متحد مباینت دارد خودداری می‌کنند .
یگانه استثناء پذیرفته شده در این خصوص ، به موجب ماده ۵۱ منشور پیش‌بینی گردیده است که به کشورها اجازه می‌دهد در برابر « حمله مسلحانه » ( armed attack) در متن انگیلیسی و(aggression armed) در متن فرانسوی تا زمانی که شورای امنیت ، تدابیر لازم را برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی اتخاذ نماید به صورت انفرادی یا دسته جمعی از خود دفاع کنند .[۸۹]
بند ۲ ماده ۱:
توسعه روابط دوستانه در بین ملل بر مبنای احترام به اصل تساوی حقوق و خود مختاری ملل و انجام سایر اقدامات مقتضی برای تحکیم صلح جهانی .
بند ۳ ماده ۲ :
کلیه اعضا اختلافات بین‌المللی خود را با شیوه های مسالمت آمیز به صورتی که صلح و امنیت بین‌المللی و عدالت به خطر نیفتد ، حل و فصل خواهند کرد .
بند ۶ ماده ۲ :
سازمان موافقت خواهد کرد که دولت هایی که عضو ملل متحد نیستند تا آن جا که برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است بر طبق این اصول عمل نمایند .
سازمان ملل متحد ، مطابق این بند مسئولیت دارد که اطمینان حاصل نماید حتی کشورهایی که عضو سازمان نیستند تا آن جا که صلح بین‌المللی به خطرنیفتد از این اصول پیروی نمایند .
ب :حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات
یکی دیگر از اهداف ملل متحد حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات است که در ذیل برخی مواد که به این موضوع اشاره کرده‌است ذکر می‌گردد :
۱- بند ۱ : ماده ۳۳ :
