گفتار دوم: انواع نفت خام و ویژگیهای آن
۱-۲-۱٫ انواع نفت خام و ویژگی آنها
نفت خام از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده که یکی از انواع «هیدرو کربورها» است و به اعتبار ترکیبات هیدروکربوری و میزان گوگرد آن به نفت خامهای سبک و سنگین و ترش و شیرین طبقه‌بندی می‌شود. نفت خام انواع مختلفی دارد که بیش از هفتاد نوع آن به مقدار تجاری، تولید و در بازار معامله می‌شود. شاید هیچ دو نفت خامی را نتوان یافت که خصوصیات آن درست مثل هم باشد، اما می‌توان ویژگی‌هایی به دست داد که از طریق آن و با مقایسه آنها با ویژگیهای نفت خامهای شاخص نظیر برنت، «دبلیو.تی.آی» و دوبی، بهای معقولی برای آن ها در بازار به دست آید. از جمله این ویژگی‌ها سبکی و سنگینی و ترشی و شیرینی است.
«ای پی آی» برای نشان دادن میزان سبکی و سنگینی نفت خام، به طور معمول از شاخص حاصل تقسیم عدد ۱۴٫۵ بر «وزن مخصوص» نفت‌خام در درجه حرارت ۶۰ درجه فارنهایت، منهای عدد ۱۳۱٫۵ به دست می‌آید.نفت خامهای با «آی.پی.آی» بالاتر از ۳۰ را سبک و ۲۰ تا ۳۰ را متوسط و پایین‌تر از ۲۰ را نفت خام سنگین میگویند. نفت‌خام‌هایی با ای.پی.آی» بیشتر از ۴۴ مانند نفت خام «اکوفیسک» نیز وجود دارد که آن ها را بسیار سبک میگویند.
نفت خام افزون بر «هیدروکربور‌ها»، ناخالصی‌هایی نظیر نیتروژن، گوگرد، نمک و فلزات نیز در خود دارد. مقدار گوگرد (سولفور) موجود در نفت، یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیر‌گذار بر قیمت آن است. هیدورژن سولفید به سبب داشتن خاصیت اسیدی، خورندگی دستگاه‌های تقطیر را افزایش می‌دهد و به سبب سمی بودن، به محیط زیست خسارات جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. از این‌رو، حذف آن از نفت خام ضرورتی انکار‌نشدنی و در عین حال پرهزینه است.نفت خام ترش به نفت خامی میگویند که میزان گوگرد آن بیش از نیم درصد باشد و در مقابل آن نفت خام شیرین کمترنیم درصد گوگرد دارد. بیشتر نفت خامهای شیرین سبک وبیشتر نفت خام های ترش سنگین هستند برخی از انواع نفت خام عبارتند از:
الف. نفت خام برنت
یکی از شناخته‌شده‌ترین شاخص‌های نفت خام است که به عنوان مبنای قیمت‌گذاری بسیاری از انواع نفت خام در بازارهای جهانی به کار میرود. نفت خام برنت مخلوطی از نفت استخراج‌شده از شبکه برنت و «نینان» در دریای شمال است که از طریق شبکه خط لوله به پایانه نفتی «سالوم وو»؛ بزرگ‌ترین بندر صادراتی دریای شمال، در مخلوط برنت بیش از ۳۸ و میزان گوگرد آن ۰٫۴۱ درصد «ای پی آی» بریتانیا انتقال می‌یابد و در آنجا بارگیری می‌شود. بنابرین در طبقه نفت خامهای سبک و شیرین قرار می‌گیرد.
ب. نفت خام مارس
از جمله انواع نفت خامهای سنگین و ترش به‌شمار می‌آید که در آمریکا و خلیج مکزیک تولید و در مارس بارگیری و صادر می‌شود. درجه «ای.پی.آی» آن ۲۹ و مقدار گوگرد آن ۱٫۹ درصد است. شرکت شل یکی از تولید‌کنندگان بزرگ این نفت خام به‌شمار می‌آید.
ج. نفت‌خام میناس
یکی از نفت خامهای سوماترا لایت که با نام نفت خام سبک سوماترا، نفت خام میناس نیز شناخته می شود. این نفت شاخص بازار آسیاست که در مناطق خشکی جزیره ساماترای اندونزی تولید و از بندر «دومای» صادر می‌شود. این نفت خام با درجه «ای.پی.آی» ۳۵٫۸ درصد گوگرد از جمله انواع نفت سبک و شیرین به‌شمار می‌آید. محموله‌های صادراتی این نفت خام از ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه در نوسان است. تولید روزانه نفت خام میناس بیش از ۴۰۰ هزار بشکه برآورد می‌شود.
د. نفت خام موربان
با درجه «ای.پی.آی» ۳۹٫۳ و وجود ۰٫۸ درصد گوگرد از جمله انواع نفت خامهای سبک می‌باشد و در موربان بارگیری می شود. نسبتاً شیرین به‌شمار می‌آید. این نفت خام در امارات متحده عربی تولید و از بندر تولید نفت خام موربان تا ۱٫۵ میلیون بشکه در روز گزارش می‌شود.
ه. نفت خام تاپیس
این نفت خام در مالزی نزدیک به ۴۶ درجه «ای پی آی» و میزان گوگرد ۰۳/۰ درصد در حوزه دریایی تاپیس تولید می شود. گفتنی است که این نوع نفت خام برخلاف نفت خام برنت در بازار نفت مورد معامله قرار نمی‌گیرد، اما یکی از انواع نفت شاخص برای قیمت‌گذاری در منطقه آسیا به‌شمار می‌آید. استرالیا به سبب روابط تجاری گسترده‌ای که با منطقه آسیا دارد، قیمت نفت خام تاپیس را برای قیمت‌گذاری نفت خامهای وارداتی و حتی فرآورده‌های نفتی خود به کار می‌برد.
جدول۱-۱- جدول مشخصات نفت خام ایران
نفت خام
درجه API
درصد گوگرد
سنگین ایران
۲۹٫۶
۲
سبک ایران
۳۳٫۴
۱٫۳۷
فروزان ایران
۲۹٫۷
۲٫۲۰
سروش ایران
۱۸٫۶
۳٫۶۲
جدول۱- ۲- جدول مقایسه‌ای نفت کشورهای نفتی[۱۱]
نفت خام
درجه API
درصد گوگرد
سبک عربستان
۳۲٫۷
۱٫۹۰
متوسط عربستان
۳۰٫۶
۲٫۴۷
دوبی
۳۰٫۴
۲٫۱۳
عمان
۳۳
۱٫۱۴
برنت دریای شمال
۳۵٫۵
۰٫۴۱
دبلیو.تیو.آی
۳۸٫۷
۰٫۴۵
یورال روسیه
۳۱٫۸
۱٫۳۵
زکویت
۳۰٫۵
۲٫۶
بصره عراق
۳۰٫۲
۲٫۵۲
گفتار سوم: صنایع بالا دستی و پایین دستی و بررسی دیدگاه قانون اساسی
۱-۳-۱٫ صنایع بالا دستی و پایین دستی
عملیات و فعالیتهای نفتی از مطالعات ابتدایی برای جستجوی نفت شروع و شامل استخراج، توسعه،
بهره برداری، انتقال، ذخیرهسازی، پالایش، تبدیل، پخش و خرید و فروش نفت میگردد. عملیات نفتی به دو گروه عمده تقسیم میشوند: “عملیات بالادستی”[۱۲] و “عملیات پایین دستی”[۱۳]. برخی نیز دسته سومی را تحت عنوان “عملیات میاندستی”[۱۴]به این دو مورد افزودهاند. دسته اخیر در واقع بخشی از عملیات پایین دستی بوده، مربوط به انتقال نفت و گاز یا فرایند تبدیل برای مقاصد انتقال است.[۱۵]
عملیات بالادستی نفت به فعالیتهای متنوعی اطلاق میگردد که منجر به تولید نفت و گاز می شود. این فالیتها شامل انجام عملیات اکتشافی، توسعه میدان از طریق حفر چاه و نصب تجهیزات سطح الارضی، و نهایتاًً تولید است. فعالیتهای بالادستی به این جهت که از اکتشاف شروع شده و نهایتاًً به تولید منجر میگردد، به “اکتشاف و تولید”[۱۶] معروف شده‌اند. این فعالیتهابه سه دسته اصلی تقسیم میشوند: اکتشاف، توسعه و تولید. اکتشاف به طور عام شامل “ارزیابی”[۱۷] و “توصیف”[۱۸] هم می شود. توسعه نیز شامل “بهبود بازیافت نفت”[۱۹] و “افزایش بازیافت نفت”[۲۰] میگردد.
