• 1. قواعد مسئولیت مدنی را در کدامیک از روابط زوجین می‌توان اعمال نمود؟

  

1. 1. آیا ضمانت اجرایی‌هایی که تاکنون اعمال‌شده است، توانسته اند کانون خانواده را تا حد مقبولی حفظ و حمایت نمایند؟

1. مصادیق بارز مسئولیت مدنی و ضمان در روابط زوجین کدامند­­­­­­­­؟

فرضیه تحقیق

1. 1. امکان طرح ضمان زوجین و الزام به جبران خسارت در روابط زوجین امکان‌پذیر است.

1. 1. قواعد مسئولیت مدنی در ارتباط با حقوق متقابلی که هرکدام از زوجین نسبت به یکدیگر دارند می‌توان اعمال نمود.

1. 1. ضمانت هایی که تاکنون در این زمینه اعمال‌شده کافی نبوده و نیاز به اقدامات حمایتی بیشتری از این کانون آسیب‌پذیر احساس می‌گردد.

1. ازجمله مصادیق بارز مسئولیت مدنی و ضمان زوجین، سوءاستفاده از حق ریاست و سوء معاشرت می‌باشد.

اهداف تحقیق

1. بررسی امکان جبران خسارت وارده میان زوجین با قصد فراهم نمودن زمینه‌های تعالی بیشتر در روابط زوجین.

۲- بررسی مهم‌ترین مصادیق تحقق خسارت در روابط زوجین.

فصل دوم:کلیات

کلیات

مفهوم، اقسام و مبانی ضمان

در این قسمت ابتداً به مفهوم ضمان و سپس به اقسام ضمان و مبانی آن می پردازیم.

مفهوم ضمان

مفهوم ضمان به مفهوم لغوی ضمان و مفهوم اصطلاحی تقسیم می شود که در اینجا بعد از بررسی مفهوم لغوی ضمان به مفهوم اصطلاحی آن نیز می پردازیم.

مفهوم لغوی ضمان

واژه «ضمان» از ریشه «ضمن» گرفته‌شده است و در لغت عربی به معنای کفیل کسی شدن، (طریحی،۱۳۷۵، ۲۸) ملتزم و متعهد شدن به کاری، (همان، ۲۵۷)، اشتمال و در برداشتن، (جوهری، ۱۴۱۰، ۲۱۵۵) و قرار گرفتن چیزی در ضمن چیز دیگری است؛ همچنان که هر چیزی که در ظرفی قرار بگیرد، گویا ظرف آن را در برداشته است. (فیروزآبادی، بی تا، ۲۴۳) «الضامن من النخل» به معنای احاطه و شمول خانه یا شهر نسبت به خانه می‌باشد، (ابن اثیر، ۱۳۶۷، ۱۰۲) و «شرابک مضمن» ‌به این معنی است که آب در ضمن کوزه یا ظرف است. (ابن منظور، ۱۴۱۴، ۲۵۷)

در تاج العروس آمده: «منظور از ضمان، حفظ و رعایت است». (زبیدی، ۱۳۰۶، ۳۴۷) لیکن محقق اصفهانی این نظر را نمی‌پذیرد و می‌فرماید: «ضمان عبارت است از این‌که یک‌ چیزی ضمن عهده قرار گیرد و معنای ضمان چیزی جز تضمن، مضمون و مانند این‌ها نیست. به همین اعتبار که شیء در ضمن عهده قرار گیرد، بر آن اطلاق ضمان می‌شود و ضمان حفظ و رعایت نیست. (محقق اصفهانی، ۱۳۸۳، ۳۰۷) ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که معنای لغوی ضمان با آنچه محقق اصفهانی گفته‌اند تقریباٌ به یک معنا می‌باشد؛ زیرا همان‌ طور که بیان آن گذشت، معنای لغوی ضمان قرار گرفتن چیزی در ضمن چیز دیگر و ملتزم و متعهد شدن به کاری است و این همان چیزی است که محقق اصفهانی گفته‌اند و این تعریف به خاطر تناسب با معنای لغوی از دیگر تعاریف ضمان بهتر است.

واژه ضمان در احادیث به مفهوم لغوی فراوان دیده می‌شود. از آن جمله دو مورد ذیل است:

1. ان الامام ضامن للقراء. (ابن بابویه، ۱۳۶۳، ۳۷۸)

این روایت، تعهد به معنای تکلیف امام را نسبت به صحت نماز مامومین بیان می‌کند گویا صحت نماز آنان، به صحت نماز امام بستگی دارد و او متکفل صحت نماز مامومین خود می‌باشد. (عمید زنجانی، ۱۳۸۲، ۳۹)

۲-کل مفت ضامن. (شیخ طوسی، ۱۳۸۷، ۲۲۳)

خسارت ناشی از عمل به فتوای نادرست نیز که موجب بطلان عمل است بر عهده فقیهی است که با افتای ناصحیح خود موجب بطلان عمل مقلد می‌شود. (عمید زنجانی، ۱۳۸۲، ۴۰)

مفهوم اصطلاحی ضمان

در اصطلاح فقها، ضمان به دو معنای عام و خاص به کار می‌رود. ‌در مورد ضمان به معنای اعم تعابیری نظیر عبارات زیر وجود دارد:

علامه حلی در کتاب قواعدالاحکام می‌نویسد: «ضمان عقدی است که برای تعهد نسبت به نفس یا مال از سوی کسی که ذمه‌اش به مثل آن مال مشغول است یا نه، وضع شده است»^[۱].(علامه حلی، ۱۴۱۳، ۲۱۳) از این عبارات‌ها با توجه به تعاریفی که از ضمان شده است، می‌توان ‌به این نکته پی برد که ضمان به معنای عام، شامل حواله و کفالت نیز می‌شود؛ چرا که تعهد نسبت به نفس، کفالت نامیده می‌شود و تعهد از سوی کسی که ذمه‌اش مشغول است، حواله می‌نامند و چنانچه ذمه‌اش مشغول نباشد، ضمان به معنای خاص است.

‌در مورد ضمان اخص نیز در متون فقهی چنین آمده است:

محمد کاظم طباطبایی یزدی در کتاب العروه الوثقی می‌نویسد: «تعهد به مال از طرف کسی که مدیون به مضمون له نباشد»^[۲].(طباطبایی یزدی، ۱۳۳۷، ۲۳۴) نکته‌ مهمی که در اینجا باید مدنظر داشت، این است که ضمان به معنای اخص برخلاف ضمان به معنای اعم فقط عقد ضمان را در برمی‌گیرد؛ ‌بنابرین‏ ضمان به معنای عام بر هریک از اقسام سه‌گانه‌اش (ضمان، حواله و کفالت) به نحو حقیقت اطلاق می‌شود؛ گرچه هرگاه ضمان به طور مطلق به کار رود، ضمان به معنای اخص به ذهن متبادر می‌شود لیکن میان این دو عبارت هیچ گونه تنافی ای وجود ندارد، زیرا این مطلق ضمان است که بر تمامی افراد خود اطلاق می‌گردد و ضمانی که بدون قرینه و تقیید، منصرف به معنای اخص می‌باشد، ضمان مطلق است. بنابرآنچه گفته شد می توان ‌به این نتیجه رسید که منظور از ضمان در این تحقیق، ضمان مطلق است نه مطلق ضمان، ومفهوم آن عبارت است از مسئولیت مدنی که از آثار آن وجوب تکلیفی پرداخت خسارت است، می شود

اقسام ضمان

حقوق ‌دانان ضمان را به سه قسم تقسیم کرده‌اند که عبارت‌اند:

ضمان ناشی از عقد (ضمان معاوضی)

«ضمان ناشی از عقد» همان ضمان ناشی از قراردادهاست، (طاهری، ۱۴۱۸، ۲۱۲) یعنی هرگاه در عقود معاوضی، تلف یا اتلاف موضوع معامله به ‌حکم قانون موجب ضمان گردد و ضمان ضامن از همان مال تلف‌شده حساب شود، این ضمان را ضمان معاوضی گویند. (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۸، ۴۲۳) مثلاً در عقد بیع، فروشنده و خریدار، هر دو در مقابل یکدیگر ضامن هستند، یعنی بایع متعهد و ضامن است که مبیع را به مشتری تسلیم کند و مشتری هم ضامن است که ثمن را به بایع بپردازد و در صورت مستحق للغیر درآمدن هریک از مبیع و ثمن، بایع و مشتری ضامن درک آن می‌باشند. آنچه به عنوان نتیجه می‌توان گفت، این است که ضمان معاوضی با عقد به وجود می‌آید و با تسلیم خاتمه می‌یابد.