است. محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با بهره گرفتن از این نسبت تعریف می‌گردد: خروجی واقعی به خروجی مورد انتظار برابر کارایی است.(مهرگان، ۱۳۸۷)

اثربخشی میزان هم جهت بودن انجام فعالیت های یک سازمان را با اهداف تعیین شده برای آن نشان می‌دهد . به عبارت دیگر اثربخشی درجه دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می‌کند. اما بهره وری ترکیبی از اثربخشی و کارایی است و هردو مقوله را در بر می‌گیرد.زیرا اثربخشی با عملکرد و فراهم نمودن رضایت از تلاش های انجام شده در ارتباط است و کارایی با بهره گرفتن از بهره وری صحیح از منابع مرتبط می‌باشد . این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان می شود:

در تعیین تفاوت بین کارایی و بهره وری باید به نکات زیر توجه داشت :

۱-کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و یا بر حسب درصد بین صفر تا صد بیان شده است . در حالی که بهره وری می‌تواند از یک بزرگتر باشد.

۲-بهره وری در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری نیروی انسانی یا سرمایه ، محاسبه شده است ، ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی ها حاصل گردد.(مهرگان ، ۱۳۸۷)

یکی دیگر از تفاوت هایی که بین کاربرد بهره وری و کارایی وجود دارد این است که شاخص بهره وری دو بنگاه در دو صنعت مختلف را میتوان باهم مقایسه کرد ، ولی شاخص های کارایی زمانی قابل مقایسه هستند که دو بنگاه در یک صنعت و از نتیجه بررسی یک تحقیق به دست آمده باشد . به طور خلاصه اثربخشی معطوف به هدف ، کارایی معطوف به سازمان و بهره وری نیز به عوامل تولید بستگی دارد.(حسینی و سوری ،۱۳۸۴)

۲-۲-۳-انواع کارایی و نحوه اندازه گیری آن ها

کارایی از لغاتی است که بیشترین استفاده را در بین اقتصاددانان و دانشمندان مدیریت دارد ، ولی کاربرد این لغت به طرق گوناگونی در نهایت باعث ایجاد ابهام در معنای آن شده است . از این رو تشخیص کارایی منوط به تعریف آن است.مبنای چنین حدمطلوبی می‌تواند با روش های مختلفی تعیین و مشخص شود.

به طورکلی کارایی مفهوم نسبی است ومقایسه بین عملکردواقعی وعملکردایده آل را نشان می‌دهد. کارایی عمدتاً”درسه حوزه مهندسی،مدیریت واقتصاد مطرح است.دراقتصادمفهوم کارایی همان تخصیص بهینه منابع است.هرسازمانی مجموعه ای از ورودی‌ها رابرای تولید تعدادی خروجی اعم ازکالایاخدمات استفاده می‌کند. برای مثال شعب بانک‌ها به عنوان واحدهای مشابه ورودیهای همچون نیروی انسانی،امکانات، فضا و… رابه کارمیگیرند تاخروجیهایی نظیرمیزان جذب سپرده، میزان ارائه خدمات راتولیدکنند.معرفی انواع روش های اندازه گیری عملی کارایی ازسوی فارل (۱۹۵۷)صورت گرفته است.‌و پیشنهاد کردکه برای اندازه گیری کارایی یک بنگاه،باید عملکردآن باعملکردبهترین بنگاه های موجود درآن صنعت مقایسه شود، فارل سه نوع کارایی برای بنگاه مطرح کردونظرخودرابامثال ساده ای ازبنگاه که بااستفاده ازدوعامل تولیدX1وX2به ‌تولید یک ستاندهYبافرض بازده به مقیاس ثابت ‌و برمبنای حداقل نهاده می‌پردازد ،بیان کرد.درزیرهریک ازانواع کارایی موردبررسی قرارمیگیرد:( ختایی،‌و عابدی فر۱۳۸۹)

(شکل ۲-۱)انواع کارایی در دیدگاه فارل

S

X_2/Y

X_1/Y

A

N

C

M

^q’

q

۰

^A’

در این شکل ؛

کارایی فنی (تکنیکی) : TE=ON/OS

کارایی تخصیصی : ALE=OM/ON

کارایی اقتصادی : ECE=TE *ALE=ON/OS *OM/ON=OM/OS

۲-۲-۳-۱-کارایی فنی (تکنیکی)^[۱۴]

کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است . به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند : نیروی انسانی ، ماشین آلات و … به خروجی ها ، در مقایسه با بهترین عملکرد توسط کارایی فنی سنجیده می شود.(زرگر، ۱۳۹۰) لذا بنگاهی دارای کارایی فنی بالاتر است که بتواند با مجموعه داده های مفروض و ثابت (یعنی تکنولوژی و یا نحوه به کارگیری عامل کار و سرمایه که قبلا تعیین شده است) میزان محصول بیشتری را نسبت به سایر بنگا ه ها تولید نماید. به طور کلی در کارایی فنی ، توجهی به نسبت نهاده ها نمی شود ، بلکه ‌به این نکته توجه می شود که با نهاده های داده شده (برونزا) جداکثر چقدر می توان ستاده تولید کرد و فاصله تولید بنگاه با این میزان نهاده چقدر با میزان حداکثر تولید فاصله دارد، یا میزان نهاده ای که برای تولید ستاده معین نیاز است تا چه اندازه از نظر فنی قابل کاهش دادن است .(حسینی آذرنوش ، ۱۳۸۹) در حالت بازدهی ثابت نسبت به مقیاس ، کارایی فنی ، به دو جز کوچکتر یعنی کارایی خالص فنی^[۱۵] و کارایی مقیاس تقسیم می شود. کارایی تفکیکی در حالت بازدهی متغیر به مقیاس ، برابر با کارایی خالص فنی در حالت بازدهی ثابت به مقیاس می‌باشد.

۲-۲-۳-۲-کارایی تخصیصی (قیمت)^[۱۶]

کارایی تخصیصی مفهومی است که به تخصیص بهینه عوامل تولید با توجه به قیمت آن ها مربوط می شود و علت تغییر ترکیب استفاده از عوامل تولید ، تغییر قیمت عامل تولید می‌باشد ، تا ازاین طریق هزینه تولید حداقل شود و یا سود بنگاه حداکثر شود.

این نوع کارایی صرفا ناشی از اثرات قیمت های نسبی عوامل تولید است ، بدین صورت که یک بنگاه کاملا کار را از نظر فنی ، ترکیبات مختلفی از عوامل تولید را برای سطح معینی از تولید می‌تواند داشته باشد که آن ترکیبات دارای کارایی فنی یکسان هستند، اما هزینه تولید آ ن ها متفاوت است ، این تفاوت ناشی از تفاوت قیمت های عوامل تولید می‌باشد. (سوری و دیگران ، ۱۳۸۶)

۲-۲-۳-۳-کارایی اقتصادی (هزینه)^[۱۷]

کارایی اقتصادی ترکیبی از کارایی فنی و کارایی تخصیصی می‌باشد ، یا به عبارت دیگر ، کارایی اقتصادی نشان دهنده کارایی در نحوه تولید و تخصیص عوامل تولید است. کارایی اقتصادی را کارایی هزینه نیز می‌گویند ؛ چرا که هرگاه از لحاظ هزینه ای کارا عمل کنیم ، بهترین تخصیص و بهترین شیوه تولید نیز به وجود می‌آید . کارایی اقتصادی از حاصل ضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی به دست می‌آید.(موسویان و همکاران، ۱۳۸۹)

۲-۲-۳-۴-کارایی مقیاس^[۱۸]

کارایی مقیاس یک واحد از نسبت “کارایی مشاهده شده” آن واحد به “کارایی در مقیاس بهینه” به دست می‌آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه است. کارایی مقیاس، زمانی حاصل می شود که در محدوده بازده نسبت به مقیاس ثابت عمل کند. کارایی از تقسیم میزان کارایی در حالت بازدهی ثابت به مقیاس بر میزان کارایی در حالت بازدهی متغیر به مقیاس به دست می‌آید .(مهرگان ، ۱۳۸۷)

۲-۲-۳-۵-کارایی ساختاری^[۱۹]

کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت به دست می‌آید و برابر با مجموع وزنی ستانده ها تقسیم بر مجموع وزنی داده ها می‌باشد. با استفاده ازاین معیار می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه نمود.(امامی میبدی ، ۱۳۷۹)

۲-۲-۴- روش های اندازه گیری کارایی

به طور کلی کارایی یک بنگاه به دو روش پارامتری و ناپارامتری اندازه گیری می شود.